Naš łakalny «djabłaŭ bal», kali za adnu kastryčnickuju noč była źniščanaja sotnia pradstaŭnikoŭ nacyjanalnaj intelihiencyi, pałochaje mianie navat nie tym, jak chutka zabylisia imiony achviar, i nie tym, jak pavolna jany viartajucca. Hałoŭnaje tut toje, što roŭna tyja ž padziei ź lohkaściu mohuć paŭtarycca siońnia. Nie vierycie? Pradstaŭlaju vam najbolš charakternyja repliki ŭ sacyjalnych sietkach na navinu pra zatrymańnie, asudžeńnie i śmiarotnaje pakarańnie čalcoŭ Sajuza biełaruskich piśmieńnikaŭ i PEN-centra ŭvosień hoda 2017-ha.
«Vy ž sami razumiejecie».
«Heta toje samaje, kali b Puškina rasstralali za luboŭ da ruskaj movy» (kamient prybrany za parušeńnie praviłaŭ dyskusii).
«Dyk a što tut spračacca? Padślednyja pryznali svaju vinu. Prynamsi, častka. Pra tych, chto nie pryznaŭ vinu, jość piśmovyja pakazańni tych, chto pryznaŭ. Fakt supraćpraŭnaj dziejnaści, jakaja stvarała pahrozu isnavańnia hramadstva, całkam dakazany. Što tut kamientavać? Dali b mnie maŭzer — sam by pajšoŭ karać haŭniukoŭ».
«Usio łahična. Jany byli nacyjanalisty. Pisali knižki na biełaruskaj movie. Vy chacieli b, kab vašyja dzieci vučylisia ŭ škole na biełaruskaj movie? Prachodzili fiziku i chimiju na biełaruskaj movie? Vy chacia b viedajecie, jak Kaščej Biaśśmiertny budzie na hetym dyjalekcie? «Zdychlik Nieŭmiručy»! Dyk što heta za takoje? Heta ździek z bajek Kryłova, a nie mova. Ci, moža, vy čakajecie, kab vas vyhaniali z pracy za toje, što vy nie zdali kvalifikacyjny ekzamien? Kab pašparty adabrali i vydavali tolki tym, chto taksama nacdem? Jak u Łatvii i Estonii? Banderaŭskuju chuntu treba dušyć u zarodku».
«Nie zhodnaja z papiarednim kamientataram. Na biełaruskaj movie śpiavali «Pieśniary», na joj napisanaja paema «Bandaroŭna», jaje nam vykładali ŭ škole, i nichto ad hetaha banderaŭcam nie vyras. Ale my ničoha nie viedajem pra hetuju spravu. Zanadta mała infarmacyi, kab abvinavačvać śledstva ŭ tym, što byli niejkija pierahiny. Kali-niebudź my daviedajemsia bolej i, ja ŭpeŭnienaja, zrazumiejem, što biez hetaha było niemahčyma».
«Šanoŭnyja «śviedamity»! Vy čytali chacia b farmuloŭki sudovych vyrakaŭ? Majsiej Kulbak asudžany jak čalec «nacyjanał-fašysckaj jaŭrejskaj arhanizacyi». Michaś Zarecki prysudžany da śmierci jak «aktyŭny člen nacyjanał-fašysckaj terarystyčnaj arhanizacyi». Aleś Dudar pakarany za ŭdzieł u «antysavieckaj abjadnanaj špijonska-terarystyčnaj nacyjanał-fašysckaj arhanizacyi». Fašyzm paŭsiudy ŭ Jeŭropie zabaronieny i karajecca vielmi žorstka. Nie kažučy ŭžo pra teraryzm. Hetych subčykaŭ uziali ŭ momant, kali jany rychtavali terakty fašysckaha kštałtu, heta jość u aficyjnych dakumientach, u sapraŭdnaści i padstavovaści jakich sumniavacca nie davodzicca. Dyk kaho vy baronicie? Fašystaŭ? Terarystaŭ? Soramna musić być tym, chto ŭstupajecca za hetkich «hierojaŭ»!»
«Chacieŭ by pryjadnacca da papiaredniaha vykazaŭšahasia. A što kali b jany na płošču hranatku prynieśli? U čas, kali tam sabraŭsia narod?»
«Nacionalizm otvratitielen v lubych formach. Dobro nie imiejet hranic i jazykov. Rasstrielať možno było by užie za odno podozrienije v nacdiemŝinie, i eto było by humanno».
«U ich było prava na abaronu. Jany im nie skarystalisia. Čamu ich biarucca baranić farumčanie?»
«Prysud byŭ vyniesieny całkam pa zakonie. U nas u zakonie praduhledžvajecca śmiarotnaje pakarańnie za toje, u čym jany abvinavačvalisia (tak skazali pa radyjo ŭ maršrutcy). Vyjaznaja siesija vajennaj kalehii Viarchoŭnaha suda vyniesła rašeńnie całkam zakonna. Samo isnavańnie vyjaznoj siesii taksama zakonnaje. Tam dzie havorać zakony, hramadzianie pavinnyja siadzieć ciškom, bo vola zakona vyšejšaja za volu hramadzian».
«Jany saznalisia. Adnaho hetaha dastatkova».
«U Kijevie taksama ŭsio pačynałasia ź vieršykaŭ. Paet musić uśpiavać pryhažość žančyny, pisać pra luboŭ, pra moc rodnaj pryrody. Pačytajcie Ciutčava i Fieta. Voś, usłuchajciesia ŭ hetyja słovy:
Kak hrustny sumračnyje dni
Biezzvučnoj osieni i chładnoj!
Kakoj istomoj biezotradnoj
K nam v dušu prosiatsia oni!
No jesť i dni, kohda v krovi
Zołotolistviennych uborov
Horiaŝich osień iŝiet vzorov
I znojnych prichotiej lubvi.
Ja niešta nie prypaminaju ŭ napisanym hetymi tavaryšami niečaha roŭnaha».
«Učora ŭviečary ŭ nas adbyvaŭsia vobšuk u Piatra z treciaha paviercha. Usie susiedzi adrazu ŭzdychnuli z palohkaj, bo ŭ jaho byŭ doŭhi «Ford Skorpia» i parkavaŭsia jon na im jak mudak. Siońnia pa padjeździe prajšoŭsia ŭčastkovy i skazaŭ, što vina Piatra dakazanaja. Piotr — polski špijon. Vy zrazumiejcie: nievinavatych nie biaruć. Kali ty česny čałaviek, ty možaš być całkam spakojny. «Vina dakazanaja», a tamu narmalnym ludziam niama pra što kłapacicca. Jość sud, jość śledstva. Na lubym z hetych etapaŭ całkam vyklučajecca mahčymaść pamyłki. Navat kali na ciabie niechta napisaŭ ananimku. Za toje, što ty parkavaŭsia jak mudak».
****
Tut možna było b dadać akvarelnuju zamaloŭku taho, što b zdaryłasia z ruskaj litaraturaj, kali b ź jaje prybrali ŭsich vybitnych dziejačaŭ Załatoha vieku: Puškina, Hohala, Dastajeŭskaha i inš. Pryčym prybrali jašče da taho, jak tyja napisali svaje asnoŭnyja tvory. I kali b staleć litaraturnaj tradycyi daviałosia biez hałoŭnych majstroŭ. Ź dzikunskimi kryminalnymi artykułami — naprykład, za liryčnaje inšadumstva ci paetyčny teraryzm, ź jakimi hienii byli b spačatku rasstralanyja, a potym zabaronienyja. Ale dumki pra toje, čym stałasia b anhlijskaja litaratura biez Šekśpira, ispanskaja — bieź Siervantesa, amierykanskaja — bieź Ficdžeralda i Tvena, ja pakinu amataram pryhožaha słova.
Hety tekst maje na mecie źviarnuć uvahu na inšaje. Z 1937 hoda ŭ nas nie źmianiŭsia asnoŭny składnik isnavańnia hramadstva. My dahetul majem jurysprudencyju, zasnavanuju na dapuščalnaści śmiarotnaha pakarańnia. Łohika mahčymaha vycirańnia nievinavataj achviary z žyćcia i historyi skažaje ŭsie ŭzroŭni prava, robić oruełaŭskimi i sud, i abaronu, i abvinavačvańnie.
Vy kažacie, što vam patrebnyja dadatkovyja arhumienty, kab viarnucca da vynikaŭ refierendumu 1996 hoda, u jakim biełarusy vykazalisia za zachavańnie śmiarotnaha pakarańnia? Dyk voś vam adrazu 100 takich arhumientaŭ. Kniha Leanida Marakova, jakaja adkryła praŭdu pra kryvavuju noč na 30-ha kastryčnika, źjaviłasia tolki ŭ 2000-m. Śmiarotnaje pakarańnie treba zabaranić. Kali b nie było śmiarotnaha pakarańnia, usie asudžanyja dažyli b da svajoj reabilitacyi i ŭzbahacili b našuju kulturu.
Nivodzin z rasstralanych u 1937-m nie byŭ, jak vyśvietliłasia, vinavatym.
Nivodzin.
