Praklon daśledčyka, jaki doŭhi čas aktyŭna raspracoŭvaje peŭnuju temu, — z časam usio ciažej znajści cikavyja teksty kaleh, dzie buduć nie paviarchoŭnyja nazirańni i banalnaje pieraličeńnie faktaŭ, ale peŭny novyja pohlad i dadatkovyja fokusy. Bo pieračytvać svajo i tym bolej dyskutavać z samim saboj nie cikava.
Daśledavańnie «Ad «chvoraha» da «zdarovaha» nacyjanalizmu» pryciahvaje asabista maju ŭvahu tym, što dazvalaje nanoŭ, krychu ź inšaha boku, zirnuć na pracesy miakkaj biełarusizacyi, što adbyvajucca jak u biełaruskim hramadstvie, tak i ŭ biełaruskaj uładzie.
Dziakuj bohu, publičnaja dyskusija sychodzić ad pieršaj psichałahičnaj stadyi pryniaćcia niepaźbiežnaha — admaŭleńnia: maŭlaŭ, nijakaj biełarusizacyi naŭprost niama, usio łuchta, vam prymroiłasia. Taki padychod, miakka kažučy, daloki jak ad analityčnaha, tak i tym bolej ad akademičnaha analizu. Pryčyna jaho palahaje badaj u tym, što šmat dla jakich aktyŭnych hramadzian, sapraŭdnych prychilnikaŭ biełaruščyny, pryznańnie isnavańnia biełarusizacyi ŭ jaje ciapierašnim stanie čamuści adčuvajecca jak uchvała ŭłady, a časam i zdrada minułym padychodam da prasoŭvańnia nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ. Moža, amatary admaŭleńnia biełarusizacyi pierakanajucca, što ich padychod biezumoŭna niekarektny, kali pračytajuć daśledavańnie Piatra Rudkoŭskaha, dzie jon arhumientavana davodzić, što
vytoki biełarusizacyi — nie ŭ asabistych pohladach prezidenta. I, adpaviedna, pryznańnie, što biełarusizacyja idzie, — heta nie padtrymka jahonych pohladaŭ. Siońniašniaja biełarusizacyja — naturalnaja evalucyja hramadstva i dziaržavy ŭ najaŭnych abstavinach, u tym liku jak vynik dziejnaści tych samych hramadskich aktyvistaŭ.
Tak hramadskaja dyskusija sychodzić ad druhoj psichałahičnaj stadyi — hnievu: jak było skazana ŭ Biblii, «Ci moža być štości dobraje z Nazaretu?» (Jan 1:46).
Biełarusizacyja — heta nie inicyjatyva, nie zaduma, nie chitry płan i nie hulnia ciapierašnich uładaŭ, jakaja zasłuhoŭvaje padazronaha staŭleńnia tolki tamu, što hledačam hetyja ŭłady mohuć być niedaspadoby. Jak adznačana i ŭ daśledavańni, miakkaja biełarusizacyja — vynik supadzieńnia dziejańniaŭ hramadskich aktyvistaŭ, biznesu i ŭłasna biełaruskaj ułady; u kožnaha svaje matyvy, a efiekt supolny.
Treciaja psichałahičnaja stadyja — torh. Razumiejučy, što całkam nie zaŭvažać biełarusizacyju nie vypadaje, peŭnyja hramadskija naziralniki vystaŭlajuć da jaje śpiecyfičnyja patrabavańni, zvužajuć aznačeńni, zasiarodžvajuć uvahu tolki na peŭnych aśpiektach — a potym aburajucca, što ŭsio tlen i «sapraŭdnaj biełarusizacyi niama», bo ŭ žyćci ŭsio nie tak, jak u kazačnych zamkach.
Adzin kaža, što biełarusizacyja — heta moŭnaja palityka, i pakul u nas niama raŭnapraŭnaha dvuchmoŭja (a pažadana i z prefierencyjami dla biełaruskaj) — niama i biełarusizacyi. Druhi dla sabie vyrašyŭ, što biełarusizacyja — heta biełaruskamoŭnaje telebačańnie albo dublaž na biełaruskuju dziciačych multfilmaŭ, i pakul hetaha niama ŭ niejkaj dastatkovaj kolkaści, to heta i nie biełarusizacyja nasamreč. Treci zasiarodziŭsia na biełmoŭnaj pačatkovaj i siaredniaj adukacyi, pryčym nieadkładna, i hučna aburajecca: «Kali ŭ rajonie N niama biełaruskamoŭnych škołaŭ, to pra jakuju miakkuju biełarusizacyju možna kazać?!» Niechta naohuł nie razumieje, što takoje miakkaja siła i jak jana pracuje, i maryć ab prymusovaj biełarusizacyi ad dziaržavy ź bizunom, a inšaha nie pryznaje.
Niama sumnievaŭ, što i multfilmy pa-biełarusku, i źmieny ŭ moŭnaj palitycy, i ŭžo tym bolej biełaruskamoŭnaja adukacyja — heta ŭsio vielmi istotna i patrebna Biełarusi. Adnak paradaksalna sprabavać nablizić hetaje, admaŭlajučy isnyja tendencyi biełarusizacyi. Jak adznačaje ŭ daśledavańni Piotr Rudkoŭski, alternatyvami sučasnaj biełarusizacyi byli sucelnaje niehatyŭnaje staŭleńnie da adradženskaha ruchu albo pošuku inšaj nacyjanalnaj idei praz zapusk «ideałohii biełaruskaj dziaržavy». Niedzie pobač kružlajuć i prychilniki zachodnierusizmu dy słavianskaha adzinstva.
Raźjadnoŭvać hramadskija i dziaržaŭnyja tendencyi biełarusizacyi, usialak hanić biełarusizatarskija impulsy ŭładaŭ (chaj sabie nieidealnyja) — heta lić vadu na młyn ruskaha śvietu.
Nie varta prypyniacca na čaćviortaj psichałahičnaj stadyi — depresii. Maŭlaŭ, my maryli ab inšaj biełarusizacyi, kali ŭzrušany natoŭp pad bčb-ściaham unosić Paźniaka na Karła Marksa, 38 i pačynajecca nacyjanalny ŭzdym pad kiraŭnictvam idejnych patryjotaŭ. Hodzie, čas razburyć kazačnyja zamki.
My nie majem i ŭ najbližejšaj pierśpiektyvie nie budziem mieć niejkaj idealnaj, lepšaj biełarusizacyi.
I heta tyčycca zusim nie tolki ŭładaŭ, ale i hramadskaści, i biznesu. Siońnia jany daśpieli mienavita da takoj miakkaj biełarusizacyi, i varta nie hanarliva advaročvać nos, a karystacca tymi mahčymaściami, što jość.
Budzie nie tolki zadavalnieńniem dla daśledčyka, ale i karyściu dla ŭsich prychilnikaŭ biełaruščyny, kali my zrešty piarojdziem da piataj psichałahičnaj stadyi — pryniaćcia. Heta značyć, zazirniom u akno mahčymaściaŭ i budziem vykarystoŭvać jaho napoŭnicu, a nie sumavać, što akno zavuzkaje, akanicy zaciažkija, dy i naohuł u maładości mroiłasia inačaj. Cudoŭna, kali daśledavańnie «Ad «chvoraha» da «zdarovaha» nacyjanalizmu» stanie dla niekatorych patryjotaŭ šturškom u hetakim kirunku.
