Janka Zaprudnik, fota Siarhieja Tryhuboviča
Adznačajučy pieršaje stahodździe Aktu ab dziaržaŭnaj niezaležnaści Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, varta zadumacca nad šmatznačnymi słovami «dziaržaŭnaść», «dziaržava» j «niezaležnaść». Pahatoŭ, što tema hetaja dačakałasia svabodnaha abmiarkoŭvańnia na Baćkaŭščynie dy što zacikaŭlenaść joju pašyrajecca siarod maładych hramadzianaŭ Respubliki Biełaruś.
BNR, jak viedajem, maje svoj jurydyčny pačatak u troch ustaŭnych hramatach Vykanaŭčaha Kamitetu Rady Ŭsiebiełaruskaha Źjezdu, što adbyŭsia ŭ śniežni 1917 hodu. Usie try hramaty pryniatyja ŭ lutym-sakaviku 1918 hodu.
U pieršaj ź ich (21.02.1918) Kamitet Rady pra dziaržaŭnaść nie havoryć, jon tolki zajaŭlaje, što «Biełaruski Narod pavinien ździejśnić svajo pravo na poŭnaje samavyznačeńnie». A ŭ druhoj hramacie (9.03.1918) pra Biełaruś skazana, što jana «abudziłasia da dziaržaŭnaha žyćcia» dy što Vykanaŭčy Kamitet «baronić dziaržaŭnyja pravy narodu… pastanaŭlaje ab dziaržaŭnym ustroju Biełarusi». I ŭ treciaj ustaŭnoj hramacie (25.03.1918) urešcie skazana: «My, Rada Biełaruskaj Narodnaj Respubliki skidajem jarmo dziaržaŭnaj zaležnaści… Ad hetaha času Biełaruskaja Narodnaja Respublika abviaščajecca Niezaležnaj i Volnaj Dziaržavaj». Tam ža vykazana nadzieja, što ŭsie volalubnyja narody «dapamohuć biełaruskamu narodu ździejśnić jaho palityčna-dziaržaŭnyje ideały».
Vorahi j krytyki biełaruskaha nacyjanalnaha adradžeńnia j dziaržaŭnickaha ruchu nastojliva ćvierdziać, što BNR — nijakaja nie dziaržava, bo nia mieła dziaržaŭnych atrybutaŭ: armii, administracyjnych ustanovaŭ, nia mieła svaich hrošaj, paštovaj słužby j da hetaha padobnaha. Tak, nia mieła, bo takija atrybuty nie paŭstajuć imhnienna, bo abvieščańnie dziaržaŭnaj niezaležnaści adbyłosia va ŭmovach vajny, akupacyi kraju čužymi vajskami, słaboj u narodzie nacyjanalnaj śviedamaści. Pieršyja try hady isnavańnia BNR takoj zarodkavaj, jakoj jana była, zakončylisia tym, što biełaruskaja terytoryja była padzielenaja pamiž Rasiejaj i Polščaj. Zastałasia adnak ideja abvieščanaj dziaržavy dy jejnyja raściarušanyja abaroncy na Baćkaŭščynie i ŭ dyjaspary, najpierš Rada BNR. U savieckaj ža Biełarusi na praciahu nastupnych siamidziesiaci hadoŭ rabilisia zachady «ździejśnić palityčna-dziaržaŭnyja ideały» pad pokryvam BSSR. Hetyja zachady mieli ŭ sabie niekatoryja dadatnyja mety j vyniki, jak, prykładam, vychad Respubliki na mižnarodnyja forumy — kirunak dziejnaści, zapačatkavany Radaj BNR. Ale biełaruska-savieckaja dziaržava na samoj rečy była surahatam, imitacyjaj i padrobkaj u paraŭnańni ź ideałami Sakavika.
Pra dziaržavu j dziaržaŭnaść treba dumać jak pra formu j źmiest. Jany ŭ nieraździelnaj uzajemasuviazi: forma dyktuje źmiest — źmiest umacoŭvaje formu. Usie praminułyja sto hadoŭ pakazvajuć, što ideja nacyjanalnaj dziaržavy vyžyła j papoŭniłasia dadatkovym źmiestam. Heta stałasia, dziakujučy minułym pakaleńniam sakavickich dziaržaŭnikaŭ na Baćkaŭščynie i ŭ dyjaspary. Ciapier u Biełarusi prychodzić da hołasu j da dziejańnia novaje pakaleńnie. Ad jaho budzie zaležać u vialikaj miery dalejšaje papaŭnieńnie źmiestu abvieščanaj sto hadoŭ tamu Biełaruskaj Dziaržavy.
