Zdajecca, bolšaść z nas, niezaležna ad pazicyj dy ŭpadabańniaŭ, zrazumieli, što Dzień Voli — 2018 staŭ peŭnym rubikonam u historyi biełaruskich vuličnych akcyjaŭ. Sioleta biełarusy vybirali pamiž kancertam i niesankcyjanavanym šeściem. Narod, sychodziačy z kolkasnych pakazčykaŭ, svoj vybar zrabiŭ.
Naohuł, heta ŭnikalnaja historyja taho, jak upieršyniu «Chartyja» nie pierabolšvała, ale zamianšała kolkaść udzielnikaŭ Dnia Voli — kancerta la Opiery. Čamu? Usio prosta. Padobnaje nie ŭpisvajecca ŭ ichnyja schiemy piermanientnaha supraćstajańnia. Supraćstajańnia, jakoje moža doŭžycca jašče dziasiatki hadoŭ. Muzyka, dzieci, knihi, stužki — dzie tut miesca pratestu?.. A značyć, niama miesca i tym, chto na hetym prateście robić sabie imia.
Adsiul i źvinavačvańni: «zahon», «hieta», «kałabaranty», «judenrat» i h.d. Prabačcie, a moža, usio naadvarot? «Hieta» — heta pra toje, jak hadami vadzić ludziej šeściami ŭ nikudy, kolkaść jakich imkliva nabližajecca da «tusoŭki» siabroŭ, jakija ŭžo dobra viedajuć adno adnaho. Kažuć: «Kancertami svabodu nie zavajuješ!» A šeściami z trochsot čałaviek — zavajuješ? Pasadkami i sutkami — zavajuješ?
Adsiul i vysnova pra rubikon. Upieršyniu Dniom Voli zanialisia nie vyklučna palityki, ale, u pieršuju čarhu, maładyja mieniedžary, jakija nie stavili sabie zadačaŭ na stvareńnie trahičnaj karcinki z zatrymańniami i hvałtam. Im byŭ patrebny kancert, śviata. I niečakana akazałasia, što ludzi chočuć taho ž samaha! Prosta ŭ ich raniej nichto nie pytaŭsia, a prapanoŭvali tolki standartny farmat.
Rubikon projdzieny, ciapier my viedajem, što možna inakš. Što śviet nie zakančvajecca dziasiatkam partyjaŭ, jakija ludzi błytajuć. Što ściah i mova — heta nie tolki pra ślozy: usio heta moža być viasiołym i śćviardžalnym.
Pytańnie adno ŭ tym, ci zmožam my ŭtrymać taki kurs, albo nastupnaja ž kalandarnaja akcyja — Čarnobylski šlach — viernie ŭsio «na kruhi svaja», u kalidor utulnaha małalikaha łancužka ludziej na šerym chodniku praśpiekta.
Jak pierarabić i pieraasensavać Čarnobylski šlach? Padzieja minornaja, adna z najbolšych trahiedyj u historyi Biełarusi. Moža być, zrabić kancert-rekvijem dy ŭzhadać achviaraŭ toj trahiedyi? Zaprasić Śviatłanu Aleksijevič, likvidataraŭ avaryi, pierasialencaŭ sa źnikłych viosak? Pakazać na ekranie kadry z zony adčužeńnia?
Taki farmat, narešcie, viarnuŭ by akcyi 26 krasavika jaje pieršasny sens: raz na hod nahadać ludziam pra tuju trahiedyju, nie mienš važnuju dla nacyi za Druhuju suśvietnuju albo stalinskija represii. Heta nacyjanalny bol, traŭma, jakuju varta viedać, pamiatać, asensoŭvać.
Pahadziciesia, što ŭsie Čarnobylskija šlachi apošnich hod — heta było pra ŭsio, što zaŭhodna, tolki nie pra Čarnobyl. Dziaŭčaty ŭ kaściumach pandaŭ, anarchisty ŭ maskach z barabanami, partrety palitviaźniaŭ i sacyjalnyja patrabavańni…Tak, byŭ Čarnobylski šlach 1996-ha, haračy i pratestny, ale tady kantekst byŭ inšy: na konie stajała niezaležnaść dziaržavy. A što staić na konie kožny hod, kali šeście pakrysie pieraŭtvarajecca ŭ karnavał?..
Mahčyma, hety artykuł — samotny klič u pustyni. Mahčyma, Matolka, Biełavus dy Palčys stamilisia i tolki adychodziać ad Śviata Niezaležnaści. Mahčyma, času zanadta mała, hrošaŭ niama i data nie jubilejnaja. Mahčyma, partyjnyja lidary ŭžo ŭsio raspłanavali, raśpisali roli… Mahčyma. Ale, pa-mojmu, farmat Čarnobylskaha šlachu siońnia — heta važna, bo pytańnie staić pra raźvićcio pośpiechu albo pra spad. Pra aphrejd našych unutrynacyjanalnych dačynieńniaŭ, albo — pra krok napierad i dva nazad: viartańnie ŭ toje panyłaje bałota, jakim vyhladała vuličnaja aktyŭnaść u papiarednija hady.
My, na žal, dahetul majem padzielenaje hramadstva, ź dźviuma sistemami kaštoŭnaściaŭ, roznaj simvolikaj, roznymi traktoŭkami historyi dy kalendarom značnych dataŭ. Heta niapravilna. Varta zahnać klin u hetuju raskolinu — chraś! — i stracim krainu. Hetaja raskolina raŭnasilnaja ranie, jakuju varta nie pahłyblać, a zalečvać. Viartańnie dataŭ z «apazicyjnaha» kalendara ŭ kalandar nacyjanalny — nastupny krok na hetym šlachu — šlachu azdaraŭleńnia.
