Astranomy ź Instytuta Karnehi abviaścili ab adkryćci 12 novych spadarožnikaŭ hazavaha hihanta Jupitera. 11 z vyjaŭlenych abjektaŭ navukoŭcy adnieśli da «zvyčajnych» źniešnich miesiacaŭ, a adzin — da «dziŭnych». U Jupitera ŭžo adkrytych spadarožnikaŭ užo kala 79, što bolš čym u luboj inšaj płaniety ŭ našaj Soniečnaj sistemie.
Hrupa daśledčykaŭ pad kiraŭnictvam astranoma Skota Šeparda z fakulteta ziamnoha mahnietyzmu Instytuta Karnehi ŭpieršyniu vyjaviła novyja spadarožniki Jupitera viasnoj 2017 hoda, kali viała nazirańnie za samymi addalenymi ad centra našaj sistemy abjektami. Navukoŭcy sprabavali adšukać jakija-niebudź ślady hipatetyčnaj vialikaj płaniety, jakaja moža znachodzicca za arbitaj Płutona. Na jaje najaŭnaść pakazvali vyjaŭlenyja ŭ 2014 hodzie ŭskosnyja prykmiety — u abjektaŭ, raźmieščanych na dalokich rubiažach Soniečnaj sistemy astranomy adznačyli vielmi dziŭnyja pavodziny, jakija mahli tłumačycca mahutnym hravitacyjnym uździejańniem na ich niejkim bujnym ciełam. Z taho času daśledčyki z usiaho śvietu sprabujuć znajści hetuju mierkavanuju płanietu, nazyvajučy jaje «Płanietaj X» abo «Dziaviataj płanietaj». Płanietu hrupa Šeparda nie znajšła, ale znajšła novyja spadarožniki Jupitera.
«Tak zdaryłasia, što nasuprać toj vobłaści nazirańnia, dzie my šukali vielmi addalenyja ad centra Soniečnaj sistemy abjekty, apynuŭsia Jupiter, tamu ŭ nas źjaviłasia mahčymaść pahladzieć na jaho navakolli. Tak my i vyjavili kala jaho novyja spadarožniki. Chacia pieršapačatkova zadača staviłasia zusim inšaja. My chacieli znajści jakija-niebudź bujnyja abjekty na miežach našaj sistemy», — kaža Šepard.
Navukoŭcy adznačajuć, što im udałosia nie tolki vyjavić novyja spadarožniki Jupitera, ale i raźličyć ich arbity.
«Spatrebiłasia niekalki nazirańniaŭ dla taho, kab paćvierdzić, što hetyja abjekty sapraŭdy kruciacca vakoł Jupitera. Uvieś praces zaniaŭ kala hoda», — kaža Haret Uiljams z Centra vyvučeńnia małych płaniet, jaki źjaŭlajecca častkaj Harvard-Śmitsanaŭskaha centra astrafiziki.
Dzieviać z vyjaŭlenych spadarožnikaŭ byli častkaj źniešniaj hrupy miesiacaŭ, jakaja abaročvajecca vakoł Jupitera pa retrahradnaj arbicie, heta značyć u advarotnym kirunku adnosna kručeńnia samoj płaniety. Na ździajśnieńnie poŭnaha abarotu vakoł Jupitera ŭ hetych spadarožnikaŭ sychodzić kala dvuch hadoŭ.
Dva inšyja vyjaŭlenyja spadarožniki płaniety raźmieščany da jaje bližej, čym pieršaja hrupa. Jany kruciacca z płanietaj u adnym i tym ža kirunku, prykładna adnolkava addalenyja ad jaje i vałodajuć praktyčna adnolkavym vuhłom nachiłu ŭ adnosinach da Jupitera. Navukoŭcy miarkujuć, što abodva abjekty źjaŭlajucca frahmientami niekali bolš bujnoha spadarožnika płaniety, jaki ŭ niejki momant historyi razvaliŭsia na častki. Kožnamu z hetych dvuch spadarožnikaŭ patrabujecca krychu mienš za hod na ździajśnieńnie poŭnaha abarotu vakoł Jupitera.
«Jašče adna znachodka była vielmi «dziŭnaj», nie padobnaj ni na adzin viadomy spadarožnik Jupitera. Sapraŭdny dzivak. I miarkujučy pa ŭsim, heta samy maleńki spadarožnik Jupitera — jaho dyjamietr składaje mienš za 1 kiłamietr», — kamientuje Šepard.
Niezvyčajny spadarožnik addaleny ad płaniety bolš za ŭsie astatnija spadarožniki, krucicca ŭ tym ža kirunku, što i płanieta, a taksama maje samy vialiki vuhał nachiłu ŭ adnosinach da płaniety, ŭ paraŭnańni z hrupaj spadarožnikaŭ, jakija abaročvajucca pa arbicie ŭ tym ža kirunku, što i niabiesnaje cieła. Ździajśnieńnie adnaho poŭnaha abarotu vakoł płaniety ŭ hetaha spadarožnika zajmaje prykładna paŭtara hoda. Inšaj asablivaściu jaho arbity źjaŭlajecca toje, što jana pierasiakajecca z arbitaj hrupy źniešnich spadarožnikaŭ, jakija kruciacca pa retrahradnych arbitach, što pavyšaje ryzyku jaho sutyknieńnia z apošnimi.
«Tut vielmi niestabilnaja situacyja. Pramoje sutyknieńnie chutka raskole i pieratvoryć abjekty ŭ pył», — dadaje Šepard.
Šepard paraŭnoŭvaje jaho z mašynaj, jakaja jedzie pa sustrečnaj pałasie. Navukoŭcy miarkujuć, što heta apošni pakinuty elemient spadarožnika značna bolšaha pamieru, jaki raźbiŭsia na častki ŭ vyniku sieryi sutyknieńniaŭ, što adbyvalisia padčas farmiravańnia Soniečnaj sistemy. Usio astatniaje pieratvaryłasia ŭ pył.
Pavodle zdahadak Šeparada, pieršapačatkova było try vialikich spadarožnika dyjamietram kala 100 km kožny, ale paśla jany ŭsio raźbilisia na mnostva «askiepkaŭ». Viedańnie taho, jak farmavałasia arbita spadarožnika, moža dać navukoŭcam bolš dakładnaje ŭjaŭleńnie ab rańnich hadach našaj Soniečnaj sistemy.
Niezvyčajny spadarožnik vyrašyli nazvać Valetudo, pa imieni bahini zdaroŭja i hihijeny z rymskaj mifałohii, prapraŭnučki Jupitera.
Kamanda Šeparda ličyć, što heta nie apošniaje adkryćcio:
«My dumajem, što kala Jupitera znachodziacca 100 spadarožnikaŭ, dyjamietram bolš za kiłamietr, tak što zastałosia jašče krychu».
