Fota Voli Aficeravaj
Z 1991 hoda na mapie śvietu isnuje niezaležnaja Respublika Biełaruś, jakaja nie niasie niepasrednaj adkaznaści za złačynstvy, ździejśnienyja ŭ 1937-m savietami. Dziaržava moža stanavicca na pazicyju tych, chto rasstrelvaŭ, pierajmać ich łohiku i ich padman tolki ŭ tym vypadku, kali joj ź niejkich ćmianych pryčyn samoj chočacca za ich zastupacca.
Bo ad jaje hetaha nie čakajuć. Nichto nie čakaje. Nasielnictva nie čakaje, bo nasielnictvu zaŭsiody našmat bolš važnyja zarobki. Da taho ž šmat u kaho pradziedaŭ pasiekli kulami, to čaho b im spačuvać katam? Jeŭropa nie čakaje, bo joj, Jeŭropie, było b praściej razmaŭlać z elitami, jakija razabralisia ŭ sabie i svajoj historyi. I navat Rasija nie «zamaŭlaje» taho zastupnictva, bo Rasija vybudavała svaju «novuju savieckaść» praz vyračeńnie ad zahanaŭ «staroj savieckaści». Łohika takaja: savieckija NKUS i KDB byli drennymi, my heta pryznajem, ale my — nie NKUS i KDB. I naš novy «Saviecki Sajuz», ź jahonymi FSB i HRU, budzie biełym i pušystym.
Tak, my znoŭku ŭstupajem u honku ŭzbrajeńniaŭ i na ŭvieś śviet kažam, što «rychtujemsia da vajny», ale ž my heta robim z čystaha lista i ad usiaho serca. Bo na śviežuju hałavu vyrašyli, što heta adziny mahčymy dla nas napramak dumki. Nie možam my biez «Čapihi» z «Bašyravym»! Ale nikomu tut nie prychodzić u hałavu lapnuć z ekrana televizara, što «HUŁAH stvaryli fašysty». I ja navat nie viedaju, što b zrabili ź dzivakom, jaki b skazaŭ, što «ŭ HUŁAHU skanali tyja, kaho, moža, i treba było zabić».
Biełaruskaj dziaržavie ž čamuści hetaja prostaja reč — adździaleńnie siabie ad NKUS — katastrafična nie dajecca. Biełaruś nie prosta śviatkuje stahodździe kamsamoła — jana robić vyhlad, byccam heta jana, Biełaruś, toj kamsamoł zasnavała.
Niezaležnaści 27 hadoŭ, kamsamołu — 100, i ničoha! Va ŭsich usio zrastajecca. Ale ŭ hetym jość niešta bolšaje za sprobu vyhladać bolš staražytnymi, bolš abciažaranymi tradycyjami i časam — bolšymi, čym my jość nasamreč. Bo kali b reč była tolki ŭ pahoni za štučnaj spadčynaj, pisali b na płakatach «Biełaruskaj milicyi 630 hadoŭ», a nie «Biełaruskaj milicyi 100 hadoŭ». Jahajła, «paspalitaje rušańnie» i h. d. — padstavaŭ źviazvać z sučasnaściu nie mieniej, čym atajasamlivać siabie z savieckim NKUS. Ale mienavita z NKUS, kamsamołam, a nie z VKŁ ci Jahajłam jany siabie asacyjujuć.
I tak, zrazumieła, što SSSR im rodnieńki, a VKŁ ci Reč Paspalitaja — nie. Ale ž navat paŭtornuju kałanizacyju savieckaj historyi možna było b ažyćciavić biez uciahnieńnia ŭ svaju budučyniu kryvavych praklonaŭ čornych načej 1937 hoda.
Čamu tak trymajucca za 1937-y? Ci nie tamu, što ŭ luboha tutejšaha prychilnika «čyrvonieńkaha» ŭ forumnych batalijach raz-poraz abaviazkova ŭspłyvaje nahan? U Niamieččynie kažuć, što ŭ luboj łajancy, jakaja ciahniecca daŭžej za 15 chvilin, abaviazkova chtoś zhadaje Hitlera, kab abrazić surazmoŭcu. U Biełarusi sprečka pra savieckaje minułaje niaŭmolna pa dasiahnieńni peŭnaj hučnaści visku vyciahvaje arhumient, što my, maŭlaŭ, vas, sssuk, jašče vyvieziem ŭ jaročak. Jašče pastavim na ŭskrajek jaminy. Jašče pulniom vam u patylicu. Što ty za čyrvony, kali nie maryš stać kamisaram? Što ty za kamisar, kali chacia b raz nie ŭjaŭlaŭ siabie na ściudzionym vietry ŭ skurancy da piat, z čapajeŭskaj šablaj padpachaj, ź pistaletam, ź jakoha čpokaješ vorahaŭ naroda?
Siońniašnim kamsamolcam nie praściej pryznać, što ŭ Kurapatach lažać achviary NKUS, čym było heta zrabić kamsamolcam savieckim. Nu sapraŭdy: dziŭna było b čakać, što viernyja lenincy pahodziacca z tym, što inšyja viernyja lenincy patapili krainu ŭ jušcy.
Ale ja prapuściŭ momant, kali tyja «viernyja lenincy» raptam stali ŭ Biełarusi hałoŭnaj instancyjaj, što adkazvaje za siaredniuju i vyšejšuju adukacyju. Prahladaŭ fotki «śviatočnych mierapryjemstvaŭ da 100-hodździa kamsamoła» z Tvitara i Instahrama i nie moh zrazumieć: Chełoŭin? Kaspłej? Adkul jany ŭziali marjaivanaŭnaŭ z majho dziacinstva?
I jak hetyja Marji Ivanaŭny vykładajuć biełaruskuju litaraturu? Biełaruskuju historyju? Jak kažuć pra samu biełaruskaść?
«Dzieci, siahońnia my budziem prachadzić tvorčastva vialikaha biełaruskaha savieckaha paeta Ciški Hartnaha, imiam jakoha nazvana vulica Žyłunoviča, na katoraj staić Administracyja Zavadskoha rajona stalicy, u jakim znachodzicca naša škoła. Ciška Hartny rabotaŭ redaktaram haziety «Savieckaja Biełaruś», jakaja vychodzić i siahońnia. Napisaŭ pieršy biełaruski raman «Soki celiny». U najabry 1936-ha hoda… jon byŭ… arestovan za śviaź z fašysckimi i nacdemskimi elemientami… I za heta jaho… spraviadliva poŭnaściu, ja ščytaju. U Mahiloŭskuju psichijatryčnuju lačebnicu. Dzie jon… Tak skazać… Oj… Niešta dušna tut… Nu, karoča, vy sami razumiejecie. Zaŭtra prychodźcie na mierapryjacije pa 100-leciju abrazavanija Leninskaha kamsamoła»
Stahodździe kamsamoła suprać Nočy rasstralanych paetaŭ. Usio jak było 81 hod tamu. Adny adkryvajuć šampanskaje, inšyja imknucca ŭ ciemru, na choład, pad doždž. Usiudy hetaje dužańnie ŭžo skončyłasia: na ŭschodzie ad nas pieramoh «novy kamsamoł», na poŭdni, poŭnačy i zachadzie — «Noč rasstralanych paetaŭ». My ž musim kožny hod prachodzić praz vyprabavańnie. My ž kožny hod musim nazirać, jak kamsamoł uźbirajecca na vysokija trybuny, a stračanyja tvorcy zastajucca ŭ sutońni narodnaj pamiaci.
Ujavicie sabie jakuju-niebudź dziŭnuju miełodyju, napisanuju stahodździ tamu. Naprykład, madryhał «Zefiro torna e'l bel tempo rimena» Kłaŭdyja Mantevierdzi. A zaraz ujavicie, što čałaviectva nie vynajšła sposabu zanatavać hetyja cudoŭnyja šmathałośsi. Što notnaj hramaty nie isnuje ŭ pryrodzie. I što, prahučaŭšy adzin, dva, dziesiać razoŭ — až pokul nie pamre apošni čałaviek, jaki pamiataŭ pra jaje, — hetaja miełodyja źniknie nazaŭsiody. Rasstralanaja paezija dla mianie — niešta hetaha kštałtu. Kali vy nie źbirajeciesia ŭ Kurapaty ŭ noč z 29-ha na 30-ha — chacia b adkryjcie vieršy Žyłki ci Dudara dy pačytajcie. Bo pakul vy ich čytajecie, jany žyvyja.
Dziaržavie ž samy čas schavać nahan i skuranku kudy dalej.
