Fota Siarhieja Hudzilina
Viktar Marcinovič razvažaje na budzma.by pra toje, čym ža možna zacikavić zamiežnikaŭ, jakija ŭ chutkim časie pryjeduć da nas.
Nabližajecca červień, a značyć možna čakać turystaŭ — bo ŭ śniežni ŭ Biełarusi žyć ciažkavata. I jak biełaruskamu piśmieńniku, kab być čytanym navat u Biełarusi ŭ časy «Flibusty», davodzicca kankuravać ź piśmieńnikami ŭsich astatnich krainaŭ, a taksama z usimi raniej vydadzienymi biełarusami, tak Biełarusi ŭ časy łoŭkostaŭ i Airbnb davodzicca supastaŭlać siabie z usim śvietam.
Biełaruś nie moža zavabić da siabie architekturnymi cikavostkami. Davajcie narešcie ŭ hetym sabie pryznajemsia.
Ja vielmi pryjazna staŭlusia da našych śviatych miescaŭ, da Navahrudka, Niaśviža, Mira, ale kali apošnim razam byŭ na Zamkavym pahorku ŭ Niaśvižy (kastryčnik 2018), to bačyć viežu, składzienuju z naviutkaj čyrvonaj cehły, z barvovieńkimi padvakońničkami było fizična baluča.
Što mohuć paviedamić amataru zamkaŭ, jaki ŭžo byvaŭ u Čechii, Słavakii, Litvie, Łatvii ci chacia b u Zakarpaćci, Mir ci Niaśviž? Akramia vielmi sumnaj historyi pra hoblinskuju restaŭracyju?
Toje, što pakul nie «achoplena restaŭracyjaj» — heta nizka ruinaŭ. Jany mohuć być žyvapisnymi, jak pałac Sapiehaŭ u Ružanach (chto-niebudź, darečy, viedaje, kudy padzieŭsia staražytny draŭlany hierb z uvachodnaj bramy?), ale čałavieku, jaki emacyjna nie prynitavany da hetaj ziamli, hladzieć na hetyja ruiny — nie padpisanyja, nie eksplikavanyja, nie ŭviedzienyja ŭ ahulny histaryčny naratyŭ — absalutna biessensoŭna. Heta naš nacyjanalny kult (i bol) — pakłanieńnie stračanamu. Navat palaka ŭ heta nie ŭciahnieš, nie toje što niemca. To pakiniem ruiny sabie.
Dalej. Muziei. Z muziejami ŭsio jašče bolš sumna. Tamu što muziejaŭ u nas niama navat u stalicy. Nie toje što hodnych niama — prosta prymalnych.
Vystava žyvapisu Barysa Hrabienščykova, tematyčnyja kalekcyi piejzažu i haradskoha łandšaftu «Za 100 hadoŭ», pieramiašanyja z ekspazicyjami Ajvazoŭskaha i dasłanymi pa kałanijalnym raźmierkavańni jašče ŭ savieckija časy karcinami inšych ruskich [druhasnych] hienijaŭ — voś što takoje naš muziej. I heta ja — zaŭvažcie — ničoha pra «vystavu» «Salvadora Dali» nie kažu. Chacia moh by. Haradski kaścium XIX st. — heta najlepšaje i samaje śmiełaje, što my hatovyja raspavieści pra svaju historyju, bo status BNR jašče nie vyśvietleny. To nie viadzicie zamiežnikaŭ u muziei. Nie niasłaŭciesia.
Što tam dalej pa śpisie našych «vabaŭ»? Dyk darečy! «Saviecki tematyčny park»! «Linija Stalina»! Park Pieramohi! Kastryčnickaja płošča!
Ale voś chalera: naša «savietčyna» — nie roŭnia nie toje što maskoŭskaj, ale navat kijeŭskaj. Heta pravincyjnaja «savietčyna» druhasnaj impierskaj pieryfieryi.
Kažacie, praśpiekt Niezaležnaści? Pahulajcie pa Kraščaciku, i vy zrazumiejecie, što asabliva hanarycca ŭ płanie «stalinak» nam nie vypadaje. Nie kažučy ŭžo pra Kutuzaŭski praśpiekt ci maskoŭskija (a taksama varšaŭskija, ryžskija i h. d. stalinskija «vysotki», jakich u nas niama); našy chvalonyja pryvakzalnyja viežy — kopija Haharynskaj płoščy ŭ Maskvie. Adno što tam viežy źjavilisia jašče da vajny.
To pa savieckuju historyju naturalna, turysty paciahnucca da krejsiera «Aŭrora», budźcie ŭpeŭnienyja.
Narešcie, apošniaje, što pakazvajuć u kviacistych proma-rolikach pra Biełaruś: «ahraturyzm». «Ruskaja łaźnia», bliny, boršč, pieč, jašče možna pahładzić žyvoha kania i pamacać za cycku karovu.
Dyk voś, ja navat nie viedaju, na kaho, na jakuju katehoryju zacikaŭlenych heta raźličana: u Litvie, naprykład, siadziba z paznakami «ahra-« i «eka-« musić padavać haściam da stała tolki tyja pradukty, jakija vyhadavanyja na terytoryi hetaj siadziby — danina pavahi da aktualnych trendaŭ «łakalnaści» ježy: i što, šmat u nas siadzibaŭ, jakija hatujuć svoj chleb ź ziernia, jakoje sami vyroščvajuć, sami mieluć?
Jak vyśviatlajecca, usiudy, dzie jość čałaviek — i jak vynik dziaržava, jakaja taho čałavieka kantraluje i «skiroŭvaje», ministerstvy, jakija tamu čałavieku dajuć «zadańni», łavić u Biełarusi absalutna niama čaho.
Ale čaho ŭ nas nie adniać — dyk heta taho, što Biełaruś — kraina rek i azior. U nas (usio jašče) šmat lasoŭ, i ŭ balšyni z hetych lasoŭ možna stać z pałatkaj, bo jany (usio jašče) nie pryvatyzavanyja. Nam taki paradak padajecca adzina naturalnym, chacia heta zusim nie tak. U balšyni jeŭrapiejskich krain mahčymaść kiempinha žorstka abmiežavanaja niekalkimi nacyjanalnymi parkami, takoj błasłavionaj volnicy, jak tut, kali možna arhanizavać ciapielca na lubym vyhanie, la luboj raki (bo ziamla nie naležyć nikomu), navat pryśnicca nikomu nie moža. Hety «dziki» typ adpačynku, niekamfortny, tanny i nieprestyžny, pa zmaŭčańni adkładajecca biełarusami «na apaśla», pakul ža ŭletku my imkniomsia na plažy, da mora. A znajomym zamiežnikam raim «Liniju Stalina», «Mir-Niaśviž» i ŭ najlepšym vypadku — vychodnyja ŭ jakim-niebudź savieckim pansijanacie z žudasnaj ježaj i dyskatekaj «Dla tych, kamu za 50» viečarami.
Chacia treba brać tušonku, samuju tannuju — ź liku tych, dzie ŭ składzie tolki sol, miasa i pierac; spalnik, kilimčyk, sprej ad klaščoŭ, siakieru i namiot — i pradziracca ŭ jaki-niebudź huščar, kab pasiadzieć la vohnišča pad zorami i pasłuchać siabie. Heta samaje kaštoŭnaje, što možna zrabić u majoj krainie ŭletku. Siudy, da svajho vohnišča, ja b i klikaŭ turystaŭ.
