Napiaredadni ŭ internecie źjaviŭsia adkaz Akademii navuk na zvarot ab nadańni adnoj z vulic Minska imia Tadevuša Kaściuški.
Pieršy namieśnik staršyni prezidyuma Akademii navuk Siarhiej Čyžyk padpisaŭsia pad adkazam, u jakim havorycca, što Tadevuš Kaściuška nie vioŭ baraćbu za intaresy biełaruskaha naroda, a adstojvaŭ intaresy Polščy i ZŠA.
Karespandent «NN» zapisaŭsia na pryjom da Siarhieja Čyžyka, ale na sustreču pryjšoŭ taksama člen-karespandent Alaksandr Kavalenia. Ciapier jon sakratar adździaleńnia humanitarnych navuk i mastactva Akademii navuk, a raniej uznačalvaŭ Instytut historyi.
Mienavita Alaksandr Kavalenia byŭ aŭtaram taho lista, jaki padpisaŭ Čyžyk. I mienavita Kavalenia ličyć, što Kaściuška nie źjaŭlajecca nacyjanalnym hierojem Biełarusi.
Alaksandr Kavalenia. Fota Rg.ru
Źmicier Pankaviec: Vy ličycie, što Kaściuška nie hieroj Biełarusi. Ale ŭ Minsku, naprykład, jość vulica Balasłava Bieruta, prezidenta Polščy, jon byŭ hierojem Biełarusi?
Alaksandr Kavalenia: U nas razmova idzie pra Kaściušku, davajcie stavić kropki nad «i» pa Kaściušku. Što ŭ hetym adkazie vas nie zadavalniaje? I što b chacieli, kab my napisali ad imia akademičnaha asiarodździa? Vy stavicie pytańnie ab nadańni Kaściušku zvańnia hieroja Biełarusi.
ZP: Nie, ja staŭlu pierad vami pytańnie ab nadańni adnoj z vulic Minska imia Tadevuša Kaściuški.
AK: Źmicier, hladzi. Vy ž pišacie ŭ svaim artykule: «nacyjanalny hieroj Biełarusi». Vy dazvolili źniavažyć sabie ŭsiu Nacyjanalnuju akademiju navuk Biełarusi. Tolki mažacie čornaj farbaj. Ničoha nie skazali zatoje pra 37-tomny histaryčny atłas. Što značyć nacyjalny hieroj, adkažycie? Vy słoŭnik Ožehava [tłumačalny słoŭnik ruskaj movy — «NN»] čytali?
ZP: Nie čytaŭ. Dla mianie hieroj — heta čałaviek, jaki zrabiŭ hieraičny ŭčynak i pamiać pra jakoha žyvie siarod ludziej.
AK: Dyk što vy ad nas chočacie? Vulica Bieruta? U svoj čas była ideja, tamu i zrabili vulicy Trockaha, Lenina. Vy chočacie, kab my znoŭ narabili tych samych pamyłak?
ZP: Navat u Sankt-Pieciarburhu jość vulica Kaściuški, a ŭ nas niama.
AK: Što vy mianie pytajecie, kab ja adkazvaŭ za Sankt-Pieciarburh? Ja budu adkazvać za Minsk. Źmicier, darahi ty moj, ja ŭžo bolš zabyŭsia, čym ty viedaješ. Ja abaraniŭ dźvie dysiertacyi pa Druhoj suśvietnaj vajnie. A ty mnie nazyvaješ Kalinoŭskaha, Kaściušku — usio heta ja zabyŭsia jašče ŭ pieršym kłasie.
ZP: Chočacie pra Druhuju suśvietnuju? Iosif Stalin nadaŭ imia Kaściuški piachotnaj dyvizii.
AK: Našto vam toj Stalin?
ZP: Bo navat Stalin nie bajaŭsia imia Kaściuški, a vy baiciesia.
AK: Pryčym my baimsia?! Pa tabie stralali?
ZP: Nie stralali.
AK: A pa mnie stralali. A jon mnie kaža, što my baimsia.
ZP: Ja vas prašu adkazać pa vulicy, kali łaska.
AK: Heta nie naša prerahatyva, my hetym nie zajmajemsia. My ž navat pišam: možacie prymać, a možacie nie prymać.
ZP: Čamu ŭ krainie stolki vulic i kałhasaŭ imia Suvorava?
AK: Źmicier, darahi! Kab vašu «Našu Nivu» pačytali tyja, chto stajaŭ la jaje vytokaŭ, jany b pieraviarnulisia. Vy razburajecie siońnia biełaruskuju movu i kulturu. Vy ŭnosicie ŭ movu pałanizmy. U «Rodnym słovie» kažuć, što pałovu słovaŭ nie razumiejuć, kali vas čytajuć.
My ŭpieršyniu ŭ historyi navučyli mašynu razmaŭlać pa-biełarusku, čamu pra heta nie pišacie? U nas u akademii — vostraŭ pa adradžeńni nacyjanalnaj movy, historyi i kultury. My vydali ŭsich kłasikaŭ nacyjanalnych. I praciahvajem, ciapier vydajom Janku Bryla. Vy viedajecie takoha Mušynskaha [Michaś Mušynski — člen-karespandent Akademii navuk, kiravaŭ vydańniem 13 zboraŭ tvoraŭ biełaruskich piśmieńnikaŭ. Pamior u 2018 hodzie — «NN»]?
ZP: Naturalna, heta dzied našaha hałoŭnaha redaktara [Jahora Marcinoviča].
AK: Kab jon pačytaŭ siońnia toje, što vy napisali, to jon by pieraviarnuŭsia. My ź im siabravali. Jon raskazvaŭ pra svaich unukaŭ. Pamiać dzieda abniasłavili ŭnuki. Razdźmuli prablemu.
ZP: Chto razdźmuŭ? Heta vaš adkaz, jakim aburajucca ludzi.
AK: Vy adkazvajecie za hazietu, za «Našu Nivu». My budziem havaryć z Płaščynskim [aŭtar zvarota ŭ Akademiju navuk — «NN»]. Vy nas prymušajecie rabić niapraŭdu.
ZP: Jakuju niapraŭdu?
AK: Kab my napisali, što Kaściuška — nacyjanalny hieroj.
ZP: Kaściuška časta nazyvaŭ siabie «lićvinam», a nie palakam.
AK: Dla taho, kab atrymać vyhadu, kab zajmieć chaŭruśnikaŭ, jon by čym zaŭhodna zajmaŭsia. Heta była prapahanda. Toje, čym vy ciapier zajmajeciesia. Taki jon hieroj, čamu nie raźbiŭ Suvorava tady?
ZP: Vy nie pamiatajecie, jak MZS Biełarusi baraniŭ Kaściušku, kali jamu pomnik u Šviejcaryi adkryvali?
AK: My pamiatajem.
ZP: U MZS niepiśmiennyja ludzi, što jany zastupalisia za Kaściušku?
AK: Heta nie naša sprava. My navat nie napisali ŭ svaim adkazie słovy Napaleona, jaki nazvaŭ Kaściušku durniem, narcysam.
ZP: Vy spasyłajeciesia na Kanstytucyju 3 maja, ale navat jana pakidała fiederatyŭny charaktar Rečy Paspalitaj.
AK: Kali b nie Suvoraŭ, to nie było b «Našaj Nivy», nie było b Biełarusi.
ZP: Nu što vy takoje kažacie?!
AK: Tak, a ty što nie viedaješ, što pa stanie na 1939 hod u Polščy nie było nivodnaj biełaruskaj škoły. Było vymyta ŭsio nacyjanalnaje, pałovu ludziej pasadzili ŭ turmu. I kali b Suvoraŭ nie raźbiŭ Kaściušku, to nie było b nijakaj Biełarusi.
ZP: Nie było nivodnaj słavackaj škoły taksama, ale heta nie značyć, što nacyja b źnikła.
AK: Kolki siońnia biełarusaŭ pišacca ŭ Polščy? Kali ty nazaviešsia biełarusam u Polščy, ale nie pišaš kiepskaha pra Rasiju, to tabie niama darohi nikudy.
ZP: Vierniemsia da vulicy imia Kaściuški. Čałaviek naradziŭsia ŭ Biełarusi, nazyvaŭ siabie lićvinam.
AK: Ale vystupaŭ za polskuju movu.
ZP: U vas tut u akademii visić partret Ihnata Damiejki, jon taksama havaryŭ pa-polsku. I što?
AK: I Damiejka! U nas razmova nie pra Damiejku, nie pra Bieruta, a pra Kaściušku. U nas u druhim tomie «Historyi» jość partret Kaściuški, i Kalinoŭskaha jość. Dzie tut u našym adkazie jość pamyłki? Hazieta naniesła vializny ŭron Akademii navuk. Jahor, śvietłaj pamiaci jaho dzieda, [musiŭ] skazać by: «Nie čapajcie Akademiju navuk!» A vy pałoščacie Akademiju navuk, jakaja zajmajecca nacyjanalnym adradžeńniem.
ZP: Nu niaŭžo vy nie viedajecie, što vializnaja kolkaść ludziej u nas u krainie ličyć Kaściušku hierojem.
AK: Mianie heta nie cikavić.
ZP: Navat dziaržava vypuskała marki ź jaho vyjavaj.
AK: I pravilna rabiła. Byŭ svoj čas — i vypuskali marki. My Nacyjanalnaja akademija, my pavinny vypraŭlać tyja pamyłki, jakija byli zroblenyja.
ZP: Jość suvoraŭskija vučyliščy. Nie ličycie, što hetuju pamyłku treba vypravić?
AK: Suvoraŭ raźbiŭ Kaściušku — i heta dazvoliła spynić pałanizacyju biełaruskaha naroda. Jasna tabie?
ZP: Kolki biełaruskich škołaŭ było ŭ Rasijskaj impieryi?
AK: Pačytajcie staruju «Našu Nivu»! A chto rabiŭ vydaviectva «Zahlanie sonca ŭ naša vakonca».
ZP: Tak, naprykancy isnavańnia Rasijskaj impieryi druk na biełaruskaj movie byŭ dazvoleny, ale nie adukacyja.
AK: Pačytajcie, kolki škoł było ŭ «Našaj Nivie»!
ZP: Što nakont vulicy Kaściuški?
AK: Paŭtaraju, heta nie naša prerahatyva. My nie zajmajemsia hetym.
ZP: Navat rekamiendacyj nie dajacie?
AK: Nie.
ZP: Nikoli nie davali?
AK: (cišynia).
***
Alaksandr Kavalenia
Naradziŭsia ŭ 1946 hodzie ŭ Kapyli. Skončyŭ Minskaje prafiesijna-techničnaje vučylišča №23, historyka-hieahrafičny fakultet Minskaha dziaržaŭnaha piedahahičnaha instytuta imia A. M. Horkaha.
Pracavaŭ na kafiedry historyi KPSS Minskaha piedinstytuta, zahadčykam kafiedry ajčynnaj i suśvietnaj historyi.
Z 2004 — v.a. dyrektara, u 2005—2010 — dyrektar Instytuta historyi. Z 2009 — akademik-sakratar Adździaleńnia humanitarnych navuk i mastactvaŭ Nacyjanalnaj akademii navuk.
Člen-karespandent Akademii navuk (2014). U 2017 hodzie nie byŭ abrany akademikam.
