Pahutaryli z zahadčycaj labaratoryi arnitalohii navukova-praktyčnaha centru NAN Biełarusi pa bijaresursach, kandydatam bijalahičnych navuk Irynaj Samusienkaj. Jana naziraje za biełaruskimi busłami bolš za 30 hadoŭ i raskazała, što źmianiłasia ŭ ichnym žyćci.
U Biełarusi naličvajecca bolš za 22 tysiačy par busłoŭ, jakija hniazdujucca.
Taksama siudy prylatajuć maładyja busły, kab nahledzieć sabie miesca dla hniazda.
Niekatoryja busły zastajucca da vieraśnia
Kali raniej da kanca žniŭnia ź Biełarusi adlatali na poŭdzień usie busły, to ciapier asobnych ptušak ci čarodki možna pabačyć na pačatku i navat u siaredzinie vieraśnia. Asnoŭnaja masa ptušak prylataje z vyraju, jak i raniej, paśla 20 sakavika. Ale častka źjaŭlajecca raniej, na pačatku sakavika.
«Niekatoryja busły pačynajuć prylatać raniej ci adlatać paźniej. Moža, praz 10-20 hadoŭ možna budzie kazać dakładniej pra hetyja źmieny, — kaža Iryna Samusienka. — Da kanca hetaje pytańnie nia vyvučana. U busłoŭ u hałavie niejki hienetyčny hadzińnik. Bo maładyja ptuški adlatajuć čaściej za ŭsio paźniej, čym staryja. I laciać u vyraj jany asobnymi šlachami. U hienetyčnym kodzie zapisana, jak, kudy i jakim šlacham jany buduć lacieć».
2,5 ptušaniaci na buślanku
U 2015—2016 hadach dla busłoŭ skłalisia ekstremalna niespryjalnyja ŭmovy nadvorja, było mała daždžoŭ. Tady buślaniat źjaviłasia najmienš.
«U apošnija hady sytuacyja krychu palepšyłasia, adnak nia vypraviłasia. Kolkaść busłoŭ, jakija hniazdujucca ŭ Biełarusi, źnižajecca. U niekatorych rajonach, dzie my pravodzim nazirańnie, navat na 30-50%, — kaža Iryna Samusienka. — Taksama pamianšajecca vieličynia vyvadku. Sioleta siaredni pakazčyk navat dla najbolš spryjalnych dla busła miescaŭ u pojmie Prypiaci skłaŭ kala 2,5 ptušaniaci na hniazdo. U 90-ja i na pačatku 2000-ch hadoŭ jon nie apuskaŭsia mieniej za 3 ptušaniaci».
Busły pačynajuć charčavacca na śmietnikach
Praź źmienu klimatu paharšajucca karmavyja terytoryi dla busłoŭ u Biełarusi. Uviesnu adna ptuška pavinna siadzieć na hniaździe na jajkach, a druhaja prynosić joj ježu. Potym źjaŭlajucca maładyja buślaniaty. U Biełarusi busły kormiać małych daždžavymi čarviakami ci drobnymi kuzurkami. Kali klimat stanovicca bolš suchim, mieniej vypadaje daždžoŭ, znajści korm stanovicca składaniej.
Busły pačynajuć prystasoŭvajucca da źmienaŭ i šukajuć ježy dla vyžyvańnia i karmleńnia ptušaniat.
«Nia vielmi pryvabnaja źjava, kali busły pačynajuć vykarystoŭvać dla charčavańnia haradzkija śmietniki. Ale takaja ježa spryjaje vyžyvańniu asobnych ptušak», — kaža Iryna Samusienka.
Źniasilenyja ci paranienyja busły zastajucca zimavać
Raniej busły ŭ Biełarusi nie mahli pražyć uzimku biez dapamohi čałavieka, bo pad śniežnym pokryvam nie mahli zdabyć sabie ježy. Ale kali jość vadajom, jaki nie zamiarzaje, ci adkrytaja hleba, prablemaŭ z charčavańniem zvyčajna niama.
«Raniej źniasilenyja ci paranienyja busły mahli zastacca ŭ našych miaścinach pad nahladam čałavieka i štučnym charčavańni ź jahonaj dapamohaj. Ciapier ža takich busłoŭ možna pabačyć i ŭ śniežni. Jany dobra lotajuć, davoli dobra siabie adčuvajuć i nie prychodziać da ludziej. Takija ptuški nie patrabujuć, kab ich čapali, źmiaščali ŭ niejkuju skryniu ci ŭ chleŭ. Vypadkaŭ, kali źniasilenyja ci paranienyja busły zastajucca ŭ nas zimavać, usio bolš. I bolš zimovaha času jany mohuć pražyć biez dapamohi čałavieka», — tłumačyć ekspertka.
Jak čałaviek moža dapamahčy źniasilenamu busłu?
Pakul niama śniehu, Iryna Samusienka raić nie čapać ptušak. Bolšuju škodu mohuć zrabić sproby ich złavić, bo dla busłoŭ heta stres, ad jakoha ptuška moža navat zahinuć. Taksama pry adłovie možna paškodzić kryły.
«Kali niama śniehu, ptuška nie pavinna atrymlivać štučny korm ad čałavieka. I čałavieku nia treba pryvablivać jaje. Kali ptuška dobra lotaje, jana moža samastojna adlacieć u paŭdniovym kirunku i pieračakać tam składanyja zimovyja ŭmovy. Ptuški, jakija zastajucca zimavać pobač z čałaviekam, traplajuć pad upłyŭ roznych čałaviečych prydumak, i siarod ich bolš śmiarotnaści.Takija ptuški stračvajuć mihracyjny instynkt. Jany pavinny lacieć zimoj tudy, kudy zavie instynkt. Tamu ja źviartajusia da ludziej nie čapać takich ptušak.
Inšaja sprava, kali busieł paranieny i patrabuje dapamohi veterynara. Tady jaho možna adłavić i dapamahčy. Kali takoha niebaraku daviadziecca dahladać, to karmić jaho treba miasam biaz tłušču i soli, rybaj albo łavić myšej ci kuzurak».
Buślanki na słupach
50 hadoŭ tamu busły hniezdavalisia vyklučna na dachach albo na drevach. Ale ciapier usie bolš busłoŭ hniazdujecca na słupach linij elektrapieradač. Pavodle apošniaha nacyjanalnaha ŭliku, jaki pravodzili ŭ Biełarusi ŭ 2014 hodzie ŭ ramkach 7-ha mižnarodnaha ŭliku biełych busłoŭ, ad 40 da 60% busłoŭ hniezdavalisia na słupach.
«50 hadoŭ tamu nivodnaha takoha hniazda nie było. A ciapier bolš za pałovu hniazdujecca na słupach. Dla roznych rehijonaŭ sytuacyja adroźnivajecca. Najbolšaja kolkaść buślanak na dachach u Bieraściejskaj vobłaści, na drevach — u centralnaj častcy krainy, Mienskaj vobłaści. Na Homielščynie heta słupy, u niekatorych rajonach da 80%. Na Horadzienščynie kala 40% busłoŭ hniazdujucca na słupach.
Heta źviazana z tym, što ŭ 60-70-ja hady adbyłasia masavaja zamiena pakryćcia dachaŭ sa starych sałamianych, miakkich, na šyfer i metał.
Na žal, zhasaje tradycyja pryvablivańnia ptušak na padvorki. Biełarusy lubiać i šanujuć busłoŭ, ale ŭžo nia kožny chacieŭ by, kab na jahonym dachu sialiŭsia busieł, bo heta brud. Ale jość i tyja, chto robić znarok platformy na dachach», — kaža Iryna Samusienka.
