U ekskluziŭnym interviju karespandentu Nastojaŝieho Vriemieni ŭ Miensku Sieržu Charytonavu daradca prezydenta ZŠA pa nacyjanalnaj biaśpiecy Džon Bołtan raspavioŭ pra toje, što jon paśpieŭ abmierkavać ź biełaruskim prezydentam za bolš čym dvuchhadzinnuju sustreču, a taksama što jon dumaje pra staŭleńnie da «apošniaj dyktatury ŭ Eŭropie» i intehracyi Biełarusi ź Rasiejaj.
— Rasiejskaja pierazahruzka 2009 hodu była sprobaj palepšyć adnosiny pamiž ZŠA i Rasiejaj. Jak vy dumajecie, u vypadku ź Biełaruśsiu ci adbyvajecca zaraz niešta, što moža stać takoj pierazahruzkaj?
— Ja b nie skazaŭ, što pierazahruzka adnosinaŭ z Rasiejaj 2009 hoda była paśpiachovaj. Tak što ja b nie vykarystaŭ hetuju metafaru. Ja kazaŭ i prezydentu Łukašenku, i inšym, što ŭ našych dvuchbakovych adnosinach jość surjoznyja prablemy — kali havorka idzie ab pravach čałavieka ci nieraspaŭsiudžvańni jadziernaj zbroi.
Ale taksama ja dumaju, što hieastratehičnaja abstanoŭka ŭ hetaj častcy Eŭropy takaja, što ŭličvajučy ŭsie pahrozy ŭ śviecie, my možam chacia b vieści dyjaloh pra toje, dzie intaresy Biełarusi i ZŠA pierasiakajucca. Nam pryjdziecca pracavać z astatnimi prablemami.
Tamu ŭ majoj siońniašniaj razmovie z prezydentam Łukašenkam, jakaja, darečy, doŭžyŭsia niečakana doŭha — 2 hadziny 15 chvilin, — my mnohaje paśpieli abmierkavać, ale nijakija prablemy my nia vyrašyli. Ja pačynaŭ hetuju razmovu biez čakańniaŭ, što heta moža adbycca, ale heta była zachaplalnaja hutarka.
— Z pačatku nulavych zachodnija palityki nazyvajuć Biełaruś «apošniaj dyktaturaj u Eŭropie». Niešta mianiajecca ci prosta hieapalityka važniej, čym sytuacyja z pravami čałavieka?
— Ja nia dumaju, što ŭ administracyi prezydenta Trampa pravam čałavieka nadajecca mienš uvahi.
Dumaju, što ŭnutry samoj Biełarusi raście novaje pakaleńnie — ludzi, jakija nikoli nie byli častkaj Savieckaha Sajuzu. Jany bačać, čym zajmajucca na Zachadzie i pa ŭsim śviecie ich ravieśniki, ludzi ich uzrostu. I ja dumaju, što heta naturalny praces evalucyi.
Ja nie źmianšaju prablemy, ź jakimi nam treba pracavać, ale ja dumaju, što ŭ śviecie adbyvajecca mnostva rečaŭ, jakija patrabujuć ad ZŠA razmaŭlać ź inšymi krainami.
Prezydent Tramp prademanstravaŭ, što jon hatovy razmaŭlać z Kim Čen Ynam, lidaram Paŭnočnaj Karei, a heta nia raj dla pravoŭ čałavieka. Ale treba było kazać ab jadziernaj prablemie — heta dastatkovaja pryčyna.
— U Biełarusi ščylnyja adnosiny z Kitajem i Iranam. Ci havaryli vy pra toje, što ZŠA moža prapanavać dla taho, kab hetyja suviazi pamiž krainami sasłabli?
— Tak, my havaryli pra heta niekatory čas. Prezydent Łukašenka raspavioŭ mnie pra svaje vizyty ŭ Kitaj, pra toje, jakija pieramovy jon vioŭ z tamtejšymi liderami.
U nas taksama byli takija razmovy — składanyja pieramovy z Kitajem naŭprost ciapier. Ale ciapier nam važna havaryć pra pahrozy, jakija zychodziać ad Kitaja, u tym, što tyčycca kradziažu intelektualnaj ułasnaści, prymusovaha tranśfieru technalohij, parušeńni praviłaŭ mižnarodnaha handlu — tych rečaŭ, jakija dali im niespraviadlivuju pieravahu.
My kazali pra pahrozu piataha pakaleńnia telekamunikacyj ad takich kampanij jak Huawei. Ja pakazaŭ prezydentu pa darozie z aeraporta ŭ Pałac Niezaležnaści na kramu Huawei, jakuju my prajaždžali — naŭprost tut u Miensku.
Z Kitajem jość vielmi šmat pytańniaŭ. Viadoma ž, siońnia my prosta prajšlisia pa pavierchni, ale ja zadavoleny, što my z prezydentam abmierkavali hetyja pytańni.
— U apošnija hady było šmat razmoŭ ab abjadnańni Biełarusi i Rasiei ŭ adzinuju sajuznuju dziaržavu. Jakija ŭ ZŠA dumki z hetaj nahody, i jak ZŠA mohuć padtrymać biełaruski suverenitet u hetym vypadku?
— Ja byŭ u administracyi Džordža Buša-starejšaha, kali razvaliŭsia Saviecki Sajuz i respubliki stali niezaležnymi. Z tych časoŭ palityka ZŠA zastavałasia niaźmiennaja — my padtrymlivajem suverennaść i niezaležnaść hetych krain.
Zrazumieła, kožnaja kraina vybiraje dla siabie sama. U ZŠA my viedajem, dzie lažyć suverenitet — u pieršych słovach Kanstytucyi: «My — narod». Tamu toje, čaho choča narod Biełarusi, i pavinna vyznačyć, jakija ŭ jaje buduć adnosiny z Rasiejaj.
— U Biełarusi ŭ bližejšyja dva hady projduć prezydenckija i parlamenckija vybary. Ci vy abmiarkoŭvali hetyja pytańni ŭ suviazi sa šmatlikimi paviedamleńniami ab parušeńniach pravoŭ čałavieka — palityčnych svabodaŭ i, u pryvatnaści, svabody słova. Ci abmiarkoŭvali vy hetyja pytańni ŭ suviazi z nadychodziačymi vybarami?
— My nie havaryli pra vybary, ale, sapraŭdy, kazali pra pravy čałavieka. Ja kazaŭ pra niadaŭnija vybary prezydenta Zialenskaha i pra parlamenckija vybary va Ŭkrainie. My havaryli ab uzrušajučym kaalicyjnym uradzie, jaki jość zaraz u Małdovie. Tak što ja dumaju, jon ujaŭlaje, što adbyvajecca vakoł jaho, u Eŭropie. Jon bačyć Polšču ź jaje demakratyjaj, Estoniju, Łatviju i Litvu. Ja dumaju, heta zrazumieła.
— I Biełaruś, i ZŠA padpisvali Budapešcki memarandum. Isnuje krytyka ŭ adras ZŠA, kali havorka zachodzić pra sytuacyju va Ŭkrainie i aneksii Kryma. Što ZŠA mahli b zrabić, kab zabiaśpiečyć suverenitet Biełarusi ŭ vypadku rasiejskaj akupacyi?
— Nahadaju, ZŠA, Vialikabrytanija i Rasieja — usie troje byli harantami suverenitetu i miežaŭ Biełarusi, Ukrainy i Kazachstanu, jakija pieradali jadziernuju zbroju Rasiei. I Rasieja parušyła svaje ŭłasnyja harantyi. Tak što ja nia dumaju, što vinavatyja ZŠA ci Vialikabrytanija.
Ja dumaju, što ŭstupajučy ŭ damovy ab kantroli za zbrojaj z Rasiejaj, treba być aściarožnym, sačyć, kab jana vykonvała svaje abaviazacielstvy. Parušeńniem Budapešckaha memarandumu ŭ dadzienym vypadku było vykarystańnie Rasiejaj vajennaj siły suprać Ukrainy.
— Ci ličycie vy, što čas asłabić sankcyi ŭ dačynieńni da Biełarusi?
Ja dumaju, my budziem kazać pra šerah sankcyj u dačynieńni da Biełarusi z pryčyny zaniepakojenaści sytuacyjaj z pravami čałavieka ci nieraspaŭsiudžańni zbroi. I pahladzim, ci zmožam my prapracavać hetyja prablemy. Ja dumaju, heta budzie važnaja i ciažkaja razmova, ale jaje varta vieści.
