Niespraviadliva, što mała skazana pra apošni vypusk «Ekanomiki na palcach» Siarhieja Čałaha.
Pieradača vychodziła ź lutaha 2011-ha hoda i zrabiła niemały ŭniosak u klučavuju dyskusiju biełaruskich 2010-ch.
Heta pytańni, jakija byli vostra pastaŭlenyja ŭ čas pierabudovy. Toj histaryčny momant sparadziŭ sprečki pra efiektyŭnaść, rost i dabrabyt. Parvaŭšy z tradycyjami sacyjalistyčnaj madernaści, nazvanaj «kamandnym haspadarańniem», publicystyka pierabudovy spadziavałasia na składanyja sistemy, rynak i svabodu. Havorka išła pra «abudžeńnie haspadara», novyja formy ŭłasnaści i sposaby haspadarańnia.
Cikava, što častkaj hetaha histaryčnaha momantu byŭ i Łukašenka. Jon uznačalvaŭ tady saŭhas, u jakim uvodzilisia prahresiŭnyja elemienty novaj ekanomiki — arenda, padrad.
Niezdarma Čały źviarnuŭ uvahu na padabienstva ekanamičnaj palityki pieršaj pałovy 2010-ch z rańniaj pierabudovaj. Idei paskareńnia, jakija ŭ sučasnaj Biełarusi stali madernizacyjaj, admaŭlali nieabchodnaść strukturnaj transfarmacyi ekanomiki i hramadstva.
Hieroi hetaj historyi — Vasil Maciušeŭski, Siarhiej Rumas, Pavieł Kałaŭr. Ale punktam zborki hetaj historyi byŭ hramadski dyskurs. Kab nie Čały i jahonyja kalehi z fabryk dumki, hetaja historyja zastałasia b nieraskazanaja. Niezaŭvažanaja.
Efiektyŭny ŭdzieł Čałaha ŭ hetym kalektyŭnym story telling tłumačycca šeraham pieradumoŭ. Sam pradmiet havorki, «ćviordaja rečaisnaść» ekanamičnych pracesaŭ, zadaje admysłovy farmat hutarki. Jon mienš mahčymy ŭ halinie kulturaznaŭstva, dzie zaŭsiody isnuje ryzyka zamiaścić pradmietnyja mierkavańni acenačnymi.
Jak rabiŭsia kožny epizod, jak jamu papiaredničała meta i scenaryj chadoŭ, Čały raskazvaje ŭ apošnim epizodzie sam.
U cełym ža, i heta hałoŭnaje, «Ekanomika na palcach» vučyła (i ŭsio jašče vučyć: sieryjał nikudy nie źnik, jon dastupny dla prahladu) empiryčnaj adkaznaści. Jana demanstruje racyjanalny arhumient, pryviazany da krynic. Pry žadańni, možna nazirać, jak paasobnyja pryjomy — naprykład, hiermienieŭtyka pramoŭ Łukašenki — nabližajucca da pradukcyjnych damienaŭ sučasnaj humanitarystyki, nakštałt niamieckaj «novaj historyi palityki».
Mienavita hetyja rečy dazvolili sieryjału stać adnym ź istotnych vuzłoŭ u sietcy indyvidualnych vykazvańniaŭ, jakija razam i stvaryli hałoŭnaje biełaruskaje pytańnie 2010-ch. Jano nie novaje, nie pavinna było być novym. Ale jamu ŭłaścivyja dynamika, źmiastoŭnaść, niepradkazalnaść. Što najbolš spryjaje efiektyŭnaści i rostu? Płanavaje raźmierkavańnie, arhanizavanaje dziaržavaj, ci samastojnyja sistemy nakštałt rynku?
Tamu apošni epizod «Ekanomiki na palcach» — jak finał Community: poignant. Pra indyvidualnyja stratehii vyžyvańnia i budučyniu sistem i kalektyvaŭ. Pra prapuščanyja mahčymaści i niasłušnyja rašeńni. Pra liniejnuju płyń času i niemahčymaść viartańnia.
I jašče adzin aśpiekt — toje, što było pryniata nazyvać biełaruščynaj. Mnie niajomka čytać ese Dubaŭca pra pachavańnie Kalinoŭskaha — ale, mahčyma, niechta atrymaje ad jaho asałodu. Mnie zdajecca škodnym prahramnaje vystupleńnie arhanizataraŭ fiestyvalu «Abdzirałovič» — ale jasna, što toj-sioj padzialaćmie i vitaćmie hetyja idei.
Była vielmi staraja mara biełaruskaha nacyjanalizmu. Užyŭšy ekanamičnuju mietafaru, hetaja mara była pra «vychad na suśvietnyja rynki». Ad spadziavanaj litaratury, jakuju ŭbačać «viaki i narody», praz «suśvietny strumień kultury» (Cychun u siaredzinie 1990-ch) — da «prablem vialikaha śvietu» z redakcyjnaha lida «NN» da dziońnikaŭ Śviatłany Kurs.
«Ekanomika na palcach» daje bahata ŭzoraŭ hetaha. Ułasna, najlepšyja momanty ŭ razvažańniach Čałaha — heta ŭklučeńnie biełaruskich prablem u suśvietny kantekst. Jany ŭ im nie vyhladajuć niedarečnymi. I zvarot da Adama Tuza, Devida Hrebiera ci Pitera Lizana ŭzbahačaje razvahu.
Hetaha niama ŭ ese Dubaŭca. Pa-nad biełaruskaj kulturaj raściarušanaje siońnia adčuvańnie, što vyčarpańnie vonkavych upłyvaŭ stvaraje terytoryju svabody. Vyzvalaje ad nieabchodnaści čytać na zamiežnych movach, šukać novyja artykuły ŭ prafiesijnych časopisach, čytać recenzii na novyja knižki. Prapanujecca prosta čytać Abdzirałoviča.
Da čaho pryvodziać takija standarty prafiesijanalizmu (aŭtaryzacyi maŭleńnia), vidać u vilenskaj dyskusii pamiž Smalenčukom i Dyńko.
Ujaviŭšy mahčymuju niazhodu pravasłaŭnych ź pierapachavańniem Kalinoŭskaha ŭ Minsku, abodva dyskutanty nie zadalisia pytańniami pra miežy palityčnaha kalektyvu, režymu ŭdziełu i pryncypy salidarnaści.
Stali spračacca pra toje, što skaža Łukašenka. Jakaja ŭžo tut «novaja historyja palityka», ź jejnym akcentam na kamunikacyi i simvaličnym dziejańni: «Davajcie aceńvać nie prosta słovy čałavieka, a jaho dziejańni».
Bahata času dyskusija vydatkavała, vyśviatlajučy, ci ciapierašniaja Biełaruś — nie zachodnieruskaja dziaržava.
U takim razie heta sapraŭdy pośpiech, što Dyńko nie pakinuŭ niezaŭvažanym zvyčny intelihiencki refleks pra palityčnyja hulni.
Paśla «Ekanomiki na palcach» słuchać repliki pra zachodniaruskuju dziaržavu — prykra i nijakavata. Heta stanoŭčy efiekt. Ale jon nie tolki estetyčny. Jon moh by mieć i praktyčny bok.
U kancy 1980-ch tradycyjnyja damieny biełaruskaha nacyjanalizmu — histaryjahrafija, publicystyka i eseistyka, kulturnaja i litaraturnaja krytyka — byli častkaj ahulnaha histaryčnaha momantu. Razbor nieefiektyŭnaści sacyjalistyčnaj madernaści byŭ kłopatam, jaki złučaŭ artykuły Piotry Sadoŭskaha i Hieorhija Kołasa z ekanamičnaj publicystykaj Źmitraka Marozava i «čarnobylskimi» tekstami Alesia Kryhi.
«Ekanomika na palcach» raskazvała pra rečy, jakija siońnia stvarajuć tkaninu štodzionnaha razvažańnia ŭ Biełarusi. Heta varty ŭzor dla biełaruščyny.
