Žychary vostrava Buhienvil na refierendumie prahałasavali za abviaščeńnie niezaležnaści. Ciapier słova za ŭładami Papua-Novaj Hviniei. Pra zahadkavuju vyspu Buhienvil «Naša Niva» pahutaryła z historykam, dacentam BDU Jaŭhienam Krasulinym.
Buhienvil znachodzicca ŭ Cichim akijanie. Heta najbujniejšaja vyspa Sałamonavych astravoŭ.
«Naša Niva»: Na niadaŭnim refierendumie 97% udzielnikaŭ prahałasavali za niezaležnaść Buhienvila. Raskažycie, što heta za kraj taki i dzie jon znachodzicca.
Jaŭhien Krasulin: Tak, z našaha punktu hledžańnia — heta sapraŭdy kraj. Kraj Ziamli. Znachodzicca hetaja vyspa ŭ Cichim akijanie i źjaŭlajecca častkaj Papua-Novaj Hviniei.
Heta aŭtanomny rajon u Papua-Novaj Hviniei, hetaha statusu vostraŭ dabiŭsia paśla praciahłaj hramadzianskaj vajny naprykancy XX stahodździa. Pieršapačatkova Buhienvil uvachodziŭ u terytoryju, jakuju kantralavała Aŭstralija. U 1975 hodzie Papua-Novaja Hvinieja zdabyła niezaležnaść. Ale jašče da hetaha Buhienvil dekłaravaŭ svajo žadańnie niezaležnaści.
Tradycyjnaje śviatkavańnie na Buhienvili. Fota ź Vikipiedyi.
Tym nie mienš u 1975 hodzie Buhienvil staŭ častkaj Papua-Novaj Hviniei. Ale ad taho momantu i pa siońnia nasielnictva hetaj terytoryi demanstruje vialikuju volu da svabody.
«NN»: To-bok raniej Buhienvil užo sprabavaŭ stać niezaležnym?
JAK: Kaniečnie! U 1970-ch takaja sproba była mirnaj, a voś u 1988 jana pryviała da amal dziesiacihadovaj hramadzianskaj vajny. U vyniku toj vajny byli vyčarpanyja resursy, i abodva baki pryjšli da pahadnieńnia, što pakul zastajecca status-kvo, ale da 2020 hoda musiŭ prajści refierendum. I voś ciapier jon prajšoŭ. Cikava, što hałasavańnie prachodziła ciaham dvuch tydniaŭ, i kančatkovyja ličbaŭ jašče niama. Ale ŭžo ciapier zrazumieła, što bolš za 90% udzielnikaŭ vykazalisia za niezaležnaść.
Takim ściaham karystajucca buhienvilcy.
«NN»: Pamiž kim była hramadzianskaja vajna, kali ciapier usie za niezaležnaść?
JAK: Była Paŭstanckaja armija Buhienvila z adnaho boku i rehularnyja vojski Papua-Novaj Hviniei — ź inšaha. Vajna pryviała da strašennych strataŭ, tamu jana i była spynienaja ŭ 1997 hodzie. Pa niekatorych padlikach, było źniščana da 10% nasielnictva Buhienvila — heta 20 tysiač čałaviek.
«NN»: Papua-Novaja Hvinieja ŭ dačynieńni buhienvilcaŭ była represiŭnym miechanizmam? Ci aryštoŭvali lidaraŭ niezaležnickaha ruchu?
JAK: Takich užo jaŭnych represij nie było. Vialikim pytańniem źjaŭlajucca resursy. U 1972 hodzie na vyśpie Buhienvil znajšli zołata i miedź, jakija možna było zdabyvać na adkrytych placoŭkach. Kab nie schłusić, da 1980-ch hetyja zołata i miedź składali da 45% ekspartu Papua-Novaj Hviniei. I kaniečnie, buhienvilcy hladziać na heta i dumajuć, a čamu my sami nie možam pradavać hetyja vykapni?
Na Buhienvili žyvie bolš za 200 tysiač čałaviek.
«NN»: Heta značyć, da ekanamičnaj niezaležnaści Buhienvil padrychtavany?
JAK: Tut jość aśpiekt. Kali pahladzieć na biudžet Buhienvilu, to možna ŭbačyć, što tam dastatkova vialiki deficyt. U 2018 hodzie praź miascovyja ciorki (a Buhienvil u asnoŭnym — heta sielskaja haspadarka), fiermiery vystupili suprać hornaj zdabyčy. U vyniku była prypynienaja raspracoŭka bujnoha radovišča. Tamu, z adnaho boku, Buhienvil prahnie niezaležnaści, jość i ekanamičnyja resursy, ale ź inšaha — usio adno patrebnyja datacyi zvonku.
Navat tyja aktyvisty, jakija viali ahitacyju za niezaležnaść, chutčej, vystupajuć za pašyreńnie aŭtanomii, a nie za absalutnuju niezaležnaść. Faktyčna refierendum vykarystoŭvajecca jak arhumient dla pašyreńnia aŭtanomii. Refierendum nie maje statusu abaviazkovaha dla vykanańnia, jon, chutčej, dla taho, kab prademanstravać volu naroda i ŭzmacnić pazicyi. Prablema Buhienvila ŭ tym, što vialiki pracent žycharoŭ vyspy — niepiśmiennyja. Jakaść pracoŭnaj siły nie takaja ŭžo vysokaja, kab adrazu kinucca ŭ niezaležnaść. Tamu navat praniezaležnickaja elita vielmi naściarožana stavicca da poŭnaha suvierenitetu.
«NN»: Ale ŭ tym samym rehijonie jość prykład Uschodniaha Tymoru, jaki paśpiachova abviaściŭ niezaležnaść.
JAK: Patencyjał byŭ lepšym. Ja ŭžo pieraličyŭ niekatoryja prablemy Buhienvila. Plus u ich jość prablemy ź infrastrukturaj, jak z unutranaj, tak i vonkavaj. Ciažka skazać, adkul mohuć pajści inviestycyi ŭ hety vostraŭ. Na Buhienvili jość prablemy navat ź pieryjodykaj. Štodnia im zavoziać haziety z Papua-Novaj Hviniei, a svaich rehularnych vydańniaŭ niama. Kaniečnie, niekatoryja krainy startavali i z horšych pazicyj, ale ŭ sučasnaści heta moža pryvieści da istotnych prablem.
«NN»: Adkul u buhienvilcaŭ takaja praha da svabody? Ci jość taki narod buhienvilcy?
JAK: Heta hieahrafičnaje stanovišča. Moŭnaje pytańnie dla buhienvilcaŭ nieaktulnaje, u ich jość mova Tok Pisin — heta takaja anhlijskaja trasianka z ukaranieńniem cichaakijanskich havorak. Na takoj movie havorać va ŭsioj Papua-Novaj Hviniei, tamu nie baču tut prablemy. Isnuje hieahrafičnaja izalacyja, usio ž vyspa adździelenaja ad asnoŭnaj terytoryi Papua-Novaj Hviniei akijanam.
«NN»: Etnična buhienvilcy nijak nie vyłučajucca?
JAK: Nie asabliva. Heta aŭstraniezijcy. Narod tam źjaviŭsia jašče ŭ čas palealitu. Niedzie 3 tysiačy hadoŭ tamu tam źjavilisia aŭstraniezijcy sa svajoj kulturaj. Mocna ad Papua-Novaj Hviniei jany nie adroźnivajucca.
«NN»: A što za nazva Buhienvil?
JAK: Heta ŭ honar francuzskaha daśledčyka Łui Antuana de Buhienvila, jaki žyŭ naprykancy XVIII stahodździa, jaki kiravaŭ pieršym francuzskim kruhaśvietnym padarožžam.
Buhienvil, fota shutterstock.com
