«Chacieła stać prakuroram, ale zrazumieła, što praca ŭ dziaržaŭnych strukturach — nie majo»
U dziacinstvie Darja maryła stać prezidentam. Ciapier jana sa śmiecham uspaminaje tuju historyju:
«Naturalna, što ŭ pieršym kłasie kruhahlad davoli maleńki — ty možaš viedać, kim pracuje tvaja ciotka, z kim siabruje maci i jakija babuli padychodziać da tvajoj babuli na łaŭku. Prafiesii kštałtu «kanduktarka» mianie nie zadavalniali. Niedzie tady ja ŭbačyła Ryhoryča na ekranie i takaja: što ž, dobra».
Na fakultet prava Biełaruskaha dziaržaŭnaha ekanamičnaha ŭniviersiteta dziaŭčyna pastupała z metaj pracavać prakuroram. Paśla pieršaha kursa navat naprasiłasia na stažyroŭku ŭ ekanamičny sud stalicy.
«Ja abtelefanoŭvała ŭsie prakuratury i sudy. Mnie naturalna admaŭlali, tamu što pieršy kurs, nie zrazumieła, jak mianie aformić — tak ci inakš heta režymnyja abjekty. Zastavaŭsia adzin varyjant — ja vyrašyła pryjści ŭ pryjomny dzień da staršyni ekanamičnaha suda Mienska. Akazałasia, što my ź im z susiednich rajonaŭ (Darja rodam z Rahačova. — «NN»). Urešcie ja zastałasia ŭ sudzie na try miesiacy: vykonvała kancylarskuju pracu, siadzieła ŭ archivach, chadziła na pasiadžeńni. Adzin čas navat zamianiała supracoŭnicu, jakaja syšła ŭ adpačynak».
Praŭda, mary chutka raźbilisia ab realii pravavoj praktyki. Dla siabie Darja zrazumieła, što praca ŭ dziaržaŭnych strukturach — nie jaje.
«Ja rasčaravałasia mocna ŭ jurydyčnaj adukacyi i tym, jak pracujuć — a dakładniej nie pracujuć — miechanizmy i dla kaho pišucca zakony. Prakuratura — heta nie toj cudoŭny vobraz, jakija malujecca na biłbordach. U ich, biezumoŭna, pryhožaja forma, zdajecca, što jany na varcie našych intaresaŭ, ale atrymlivajecca, što nie.
Pieršyja kursy mianie mocna aburała, jak abychodziacca z zakonami na praktycy, a ciapier navat nie ździŭlaje. Ja, napeŭna, užo trochi stamiłasia, i dla mianie heta stała ŭ paradku rečaŭ».
Studentkaj dziaŭčyna vałancioryła ŭ arhanizacyi Human Constanta i centry «Viasna» (ich ofis jakraz znachodziŭsia pobač ź Minskim ekanamičnym sudom). U «Viaśnie» Darja zastałasia pracavać i paśla ŭniviersiteta — jana asistentka adukacyjnych prahram Biełaruskaj pravaabarončaj škoły. Ciapier taksama kaardynuje majsterniu paštovak salidarnaści. Štodzień pravaabaroncy rassyłajuć listy palityčnym viaźniam i inšym zatrymanym.
«Maje lubimyja paštoŭki — tyja, jakija dachodziać», — zaŭvažaje dziaŭčyna.
«Ludzi sistemy bolš za ŭsio bajacca pazbavicca hetaj sistemy»
Za vybarami Darja starajecca sačyć bieź pieraduziataści. Tamu nie ŭvachodziła ŭ štaby kandydataŭ i nie pakidała svoj podpis u padtrymku kahości ź ich.
Naziralnicaj idzie, bo ličyć važnym hramadski kantrol. I spadziajecca, što tak zmoža minimizavać falsifikacyju.
«Tyja, chto ličyć hałasy, — heta taksama ludzi. I ŭ mianie jość mierkavańnie, što kali ty bačyš, kolki ludziej za taboj nazirajuć — i heta nie tvaja susiedka, jakaja razam z taboj u vykankamie pracuje, — to tabie musić być soramna. Naziralniki nie mohuć umiešvacca, ale fiksacyja — taksama ŭpłyŭ. Ja baču popyt na hetyja rečy».
Na dumku Darji, asabliva pilnaj treba być na daterminovym hałasavańni — mienavita padčas jaho buduć namahacca namalavać jak maha bolšuju jaŭku.
Čamu nastaŭnicy ŭ kamisii zapluščvajuć vočy na falsifikacyi?
«Ludzi sistemy bolš za ŭsio bajacca pazbavicca hetaj sistemy.
Tamu mnie zdajecca, kali ty tudy traplaješ, u ciabie jość umoŭna stabilny zarobak, lhoty na žyllo, utulny kabiniet, nie zusim pylnaja praca — pierakładać papiery i być važnym — i ciabie nie asabliva turbuje, čamu ludzi vychodziać na płoščy. Tvaje patreby zakryvajucca, a tam jašče i prafsajuz daść kvitok u teatr — šyk!»
Admovicca ad naviazanych pravił hulni, u tym liku i ŭdzielnikam hałasavańnia, možna, upeŭniena dziaŭčyna.
«Ja zrabiła hałoŭnuju vysnovu: zahaniajuć studentaŭ i studentak, jakija dazvalajuć siabie zahaniać. Ja za čatyry hady vučoby ni razu nie chadziła ni na daterminovaje hałasavańnie, ni na subotniki. Vyjšła z BRSM ź vialikim skandałam: mnie kazali, što ja zdradnica, padstaviła fakultet i što ŭ mianie buduć prablemy. Razam z hetym u mianie amal što čyrvony dypłom, ja žyła ŭ internacie i ŭ mianie była dziaviatačnaja stypiendyja».
«Raniej słuchaŭ sivyja historyi pra zatrymańni i dumaŭ: z nami hetaha dakładna nie budzie»
Darja pryznajecca, što apošnim časam stamiłasia ad navin.
«Mnie sumna, ja bajusia taho, što budzie napieradzie — bačyć blizkich ludziej u śpisach zatrymanych, na fotazdymkach, kali ich źbivajuć. Ja nie lublu hvałt, i mnie ciažka heta pieražyvać».
Novaja hienieracyja aktyvistaŭ, jakaja raniej nie była ŭciahnuta ŭ palityku, nie była hatovaja da cisku — jany prosta nie sutykalisia z hetym raniej. Darja, jakaja ŭvachodzić u radu Zadzinočańnia biełaruskich studentaŭ, zaŭvažyła heta na svaim prykładzie.
«Starejšyja ludzi, jakija prachodzili 2010 hod, raspaviadali pra zatrymańni. Ale ty słuchaŭ hetyja sivyja baradatyja historyi i dumaŭ: nu jasna, z nami hetaha dakładna nie budzie. Ty nie adčuvaŭ represij na svajoj škury.
Dla Maładoha frontu, Moładzi BNF heta, mahčyma, u paradku rečaŭ. A ŭ ZBS my ščyra vieryli, što usio toje, što robim, — źmieny ŭ vyšejšaj adukacyi, pamknieńni da niefarmalnaha navučańnia — heta całkam biaśpiečnaja sprava. My zaŭsiody tusavalisia na Kastryčnickaj i dazvalali sabie, jak akazałasia, davoli śmiełyja rečy. Vychodzili ź bieł-čyrvona-biełym ściaham na vulicu i nie zadumvalisia pra fizičnuju biaśpieku, spakojna vyjazdžali na roznyja prahramy ŭ Polšču padčas navučalnaha hoda — nikoha ž nie adličvali. Pravodzili mierapryjemstvy na roznyja temy i nie bajalisia, što da nas na ofis pryjdzie AMAP ci zacikavicca padatkovaja. Dziakuj Bohu, na ofis tolki adnojčy prychodziŭ milicyjant — kali my zaprašali anarchistaŭ».
Telefon z dvuchfaktarnaj razbłakiroŭkaj, zaklejenaja kamiera na noŭtbuku, nijakich hieałakacyi doma na fota — častka mier biaśpieki, jakija stali dla aktyvistaŭ abaviazkovymi.
«Dla pravaabaroncaŭ užo stała normaj, kali idzieš na akcyju, źbirać zaplečnik: nižniaja bializna, škarpetki», — dzielicca Darja.
Jaje baćki pieršym časam nie razumieli, dziela čaho dačka admoviłasia ad mahčymaj prestyžnaj pracy ŭ prakuratury. «Heta ničoha tabie nie daje, Daša, tolki čas svoj marnuješ!» — čuła jana.
«Ale ja tłumačyła, što dla mianie aktyvizm važny, što ja chaču lepšaha žyćcia i tolki ja mahu dla siabie budavać hety asiarodak. Nu a chto, kali nie my zaraz? Dziadźki i ciotki ŭ parłamiencie nas nie razumiejuć, heta inšaja hienieracyja. Ciapier baćki, moža, nie da kanca padzialajuć, što ja rablu, ale padtrymlivajuć na 100%».
«U biełarusaŭ piermanientna ścisnutyja bułki»
U tym, što moładź, jakuju ŭsie ličyli apalityčnaj, raptam stała aktyŭnaj, naziralnica nie bačyć ničoha dziŭnaha.
«Mnie padabajucca słovy, što kožnyja piać hod moładź pračynajecca biełarusami. Palityzacyja hramadstva — heta naturalny praces pierad vybarami. Majo pakaleńnie — heta ludzi 20 hod, jakija naradzilisia pry Alaksandry Ryhoravičy, tolki skončyli albo skančajuć univier i razumiejuć: «Jašče piać hod? Pačakajcie, ja nie chaču».
Naradžajecca zdarovy patryjatyzm, kali ty razumieješ, što chočaš zastacca i rabić lepš, choć usio suprać ciabie, namahaješsia znajści niejkaje vyjście. Tamu moładź i palityzujecca — chočacca ŭpłyvać chacia b minimalna: pajści ŭ kamisii, źbirać podpisy. Ale adrazu naradžajecca rasčaravańnie. Dumaješ: usio, falsifikacyi prynamsi na maim rajonie nie budzie. A tabie kažuć: čuvak, ty student Harvarda, prabač, ty krychu nie daciahvaješ płanačku dla taho, kab patrapić va UVK.
Za časy majho aktyvizmu ja nie bačyła ludziej, jakija b źjazdžali, ale ciapier čuju ŭsio čaściej razmovy pra mihracyju. I mnie sumna ad hetaha: kali źjeździe ŭsia adukavanaja talenavitaja moładź, to chto zastaniecca?
U mianie nikoli nie było dumak pra mihracyju. Byli mahčymaści, ale ja śviadoma ad ich admaŭlałasia. U mianie jość žadańnie skončyć mahistraturu za miažoj, niedzie pastažyravacca, ale potym uvieś dośvied pryvieźci nazad.
Heta maja kraina, ja tut naradziłasia. Ja vielmi lublu Biełaruś, ščyra radujusia ciapier jaje adkryvać nanova. Mnie padabajucca našy ludzi. Ja adčuvaju Biełaruś — razumiejučy hety kulturny kod, možna spryjać raźvićciu i palapšać jaje. U mianie tut siamja, i ja b chacieła, kab maje blizkija žyli ŭ lepšaj krainie.
Čaho nie chapaje? Svabody. Budzie svaboda, buduć naładžany i inšyja pracesy, ja liču. U nas, mnie zdajecca, piermanientna ścisnutyja bułki.
Vykazaŭsia — ahledzieŭsia: ci nichto čužy nie pačuŭ? Repost rabić ci nie rabić? Heta mocna ŭpłyvaje na miežy ŭ hałavie ŭ tym liku. A kali svaboda ŭ ciabie prapahandujecca ź dziciačaha sadka, ludzi vyrastajuć z zusim inšym składam myśleńnia».
Jak stać naziralnikam
Vy možacie vyłučycca ad hramadskich arhanizacyj abo samastojna. Dla apošniaha treba sabrać 10 podpisaŭ ad ludziej, što žyvuć na ŭčastku, na jaki vy idziacie naziralnikam. Uzor zajavy, padrychtavany inicyjatyvaj «Sumlennyja ludzi», možna znajści voś tut.
Sačyć za padlikam hałasoŭ možna ŭ lubym rajonie, niezaležna ad miesca rehistracyi.
Padrabiaznaja infarmacyja pra vyłučeńnie ŭ naziralniki i instrukcyi dziejańniaŭ jość na sajcie kampanii «Pravaabaroncy za svabodnyja vybary» (jana ładzicca centram «Viasna» i Biełaruskim Chielsinkskim Kamitetam).
