Kali być bolš dakładnym, Idrak — tałyš ź biełaruskim hramadzianstvam, ale da niadaŭnich časoŭ jaho čaściej pradstaŭlali jak rasijskaha komika. Da taho momantu, jak jon nie pažartavaŭ pra ruskich tak, što jamu zabaranili znachodzicca ŭ Rasii da 2035 hoda.
Pahutaryli ź im pra biełaruskuju movu, samaidentyfikacyju, ruski śviet i žarty padčas vajny.
Idrak Mirzalizade. Fota: Stand-Up Club/«UKantakcie»
«Novyja žarty ja adrazu pisaŭ i prydumlaŭ na biełaruskaj»
«Naša Niva»: Raskažy, jak prajšoŭ tvoj pieršy solny biełaruskamoŭny stendap?
Idrak Mirzalizade: Raz heta pieršy taki dośvied, to ŭsim było cikava, jakim jon budzie: ci jak na ruskaj movie, ci niejak inakš. Samoj cikavaści da biełaruskaj movy było bolš, čym stajała zadača paśmiacca. I z hetaha punktu hledžańnia ŭsio prajšło dobra.
«NN»: Viedaju, što byŭ poŭny anšłah.
IM: Usie kvitki razabrali za niekalki hadzin. I mnie jašče pisała šmat siabroŭ, jakija chacieli pryjści, ale ŭžo nie było kvitkoŭ. Praŭda, sama prastora była maleńkaj: usiaho na 60 miescaŭ.
Pryjšli, u asnoŭnym, biełarusy. Ale byli i ŭkraincy. A jašče apieratary — maje siabry z Rasii: tam chtości armianin, chtości hruzin, chtości ruski. Jany nie viedajuć biełaruskuju movu, ale im taksama było cikava i śmiešna. Spačatku jany ŭvažliva ŭsłuchoŭvalisia, a naprykancy razumieli ŭsie žarty biez prablem.
Afiša padziei
«NN»: Ty nie pieršy hod vynošvaŭ padobnuju ideju. Jak da jaje ŭ vyniku dajšoŭ?
IM: Tak, ja jašče ŭ 2020-m chacieŭ niešta takoje zrabić u Biełarusi, ale pačalisia ŭsim viadomyja padziei i ŭsio skasavałasia.
Nanoŭ usio zakruciłasia, jak Mikita Miełkazioraŭ (žurnalist, błohier, viadoŭca prajekta «Žyćcio-malina. — «NN») mnie napisaŭ z prapanovaj ab vju. A kali ja ŭdzielničaju ŭ jakim-niebudź vju, to ŭ mianie jość meta. I tam jana była taksama: pakazać, što ja ź Biełarusi, što heta častka majho žyćcia. Ja nijak heta nie adlustroŭvaŭ amal, chacia vučyŭsia ŭ biełaruskaj škole, skončyŭ Instytut žurnalistyki BDU.
Paśla vju ź Mikitam da mianie pačali padychodzić ludzi i kazać: «Pryvitańnie, ja biełarus». I, mnie zdajecca, kali biełarusy tak siabie adznačajuć, to jość i patreba zrabić niešta mienavita dla biełarusaŭ.
A jašče niekali ŭ 2009 ci 2010 hodzie ŭ časopisie «Litaratura i mastactva» nadrukavali tałyšskija vieršy ź pierakładam na biełaruskuju movu. I ja viedaju, što Ryhor Baradulin rabiŭ pierakłady z tałyšskaj (havorka idzie pra knihu paeta Chanali Tałyša. — «NN»). I voś mnie chaciełasia niejak padziakavać za heta, u tym liku tamu ja zrabiŭ biełaruskamoŭny stendap.
«NN»: Kolki ŭ ciabie syšło času na padrychtoŭku da kancerta?
IM: Skažu, što heta ahułam było składana, bo ja jašče taki lenavaty. Ja dobra padrychtavaŭ častku z novymi žartami, jakuju chaču ŭ jutub vykłaści. A paśla my ŭžo bolš hulalisia — pierakładali staryja žarty. Atrymałasia taksama śmiešna, ale z hetaj častkaj ja mienš padrychtavaŭsia.
Varta adznačyć, što novyja žarty ja adrazu pisaŭ i prydumlaŭ na biełaruskaj. Treniravaŭsia? Ź siabrami razmaŭlaju na biełaruskaj movie. Apošni tydzień pastajanna imknuŭsia heta rabić, navat ź niekatorymi ruskimi tavaryšami. U mianie jość siabra-lezhin, my ź im chadzili i taksama razmaŭlali: jon dzie razumieŭ — adkazvaŭ, i sam śmiešna kapijavaŭ biełaruskuju. Akramia taho, na telefonie ja źmianiŭ movu na biełaruskuju.
Vystup u Tbilisi. Ułasny archiŭ hieroja
Kali bačyŭ, što ŭ tekście idzie šmat słovaŭ zapar, padobnych da ruskich, pačynaŭ sumniavacca. I ŭžo źviartaŭsia da słoŭnika, kab pahladzieć, jość heta słova ŭ movie ci isnuje jaho biełaruskamoŭny anałah.
Adno słova spytaŭ u Mikity Miełkaziorava: jak budzie «trachaťsia» pa-biełarusku. Mnie treba było jano dla žartu.
Padčas intervju dla kanała «Žyćcio-malina»
«Jak tałyš, moh nie vučyć u škole biełaruskuju, ale tata na toje sa mnoj nie pajšoŭ»
«NN»: Na tvajo vałodańnie biełaruskaj movaj niejak paŭpłyvaŭ tata, Kachin Mirzalizade, jaki ŭdzielničaŭ u «BNF-Adradžeńni»?
IM: Moj baćka zaŭsiody kazaŭ, što treba viedać movu krainy, u jakoj ty žyvieš. Była opcyja, što ja, jak tałyš, mahu nie vučyć u škole biełaruskuju, vyzvalicca ad jaje. Ale tata na toje sa mnoj nie pajšoŭ i ja padtrymlivaju jaho ŭčynak.
U našaj siamji ź dziacinstva tłumačyli, što značyć nacyjanalnaja samaśviadomaść. I ja razumieŭ, što heta patrebna čałavieku, bo inakš jamu budzie niespakojna. Ën nie budzie adčuvać siabie samadastatkovym.
Ale ad inšych ludziej ja hetaha nie bačyŭ. Pieršaja biełaruskamoŭnaja siamja, ź jakoj ja sutyknuŭsia, była siamja majho siabra Marcina z univiersiteta. Ën ciapier žyvie ŭ Polščy (my ź im, darečy, taksama stelefanoŭvalisia i razmaŭlali na biełaruskaj, kali ja rychtavaŭsia da vystupu). U inšych ža ludziej ja časam zaŭvažaŭ staŭleńnie da biełaruskaj jak da sialanskaj, mnie było niezrazumieła, čamu jaje saromiejucca: jana ž takaja cudoŭnaja miłahučnaja i adroźnivaje ciabie ad inšych.
Usim vidavočna, što biełarusy nie takija, jak ukraincy ci ruskija. Jany navat inakš vyhladajuć. Kali ja chadžu vulicach u Hruzii, to razumieju, chto biełarus, a chto nie. Ale na movie jany razmaŭlajuć nie svajoj, heta kryŭdna.
«NN»: U 2019 hodzie afišy ŭ Minsku hučna anansavali: «Pieršy biełaruskamoŭny stendap». Čamu heta nie raźviłasia ŭ niešta maštabnaje i stałaje, składaniej pradać?
IM: Nie składaniej. I ŭ 2020-m my ź siabram, jašče da žniŭnia, užo žyli płanami na maleńki kłub. Navat nazvu ŭžo dali zrabić na biełaruskaj movie: štości sa słovam «žarty» i kab abyhrać litaru «Ž». Nam bačyłasia, što zapyt na biełaruskuju jość.
Praŭda, nie ŭsie ŭładalnika kafe heta razumieli. U Biełarusi jość takaja asablivaść, jakaja adroźnivaje jaje ad Rasii ci Ukrainy. Kali ty chočaš zrabić stendap tam i abiacaješ šmat hledačoŭ, uładalnikam heta adrazu padabajecca, jany rady, što ty da ich pryjšoŭ, bo razumiejuć vyhodu ad takoha supracoŭnictva. A ŭ Biełarusi ŭ mianie byŭ inšy dośvied. Prychodziš, a ŭ ciabie adrazu pytajucca: a kolki vy hrošaj daścio, kab heta ŭ nas rabić? Pry hetym u ich niama ni naviednikaŭ, ni klijentaŭ. Ale akurat apošnim časam u Minsku pačali źjaŭlacca krutyja miescy z sučasnymi art-mieniedžarami, z sučasnym padychodam.
Ludzi pajšli b na biełaruskamoŭny stendap, kvitki nabyvalisia b. Jašče adno «ale», čamu raniej navat ukrainskija komiki vystupali čaściakom pa-rusku: chacieli bolšych prahladaŭ na jutubie. Ale zaraz, asabliva paśla taho, jak pačałasia vajna, my bačym, što ŭkraincy žadajuć hladzieć usio na ŭkrainskaj. Biełarusy — na biełaruskaj. Nie ŭsie, ale takich šmat, i ich kolkaść, ja adčuvaju heta, robicca bolšaj z kožnym dniom.
«Ludzi spužalisia, što stanuć adnoj krainaj z Rasijaj»
«NN»: Paśla 24 lutaha toj ža Dzima Naryškin, jaki robić u Minsku Standup Comedy Hall, pačaŭ čaściej užyvać biełaruskuju movu. Na ciabie ŭ hetym sensie taksama vajna dadatkova paŭpłyvała?
IM: Hetyja padziei paŭpłyvali na ŭsich. U ludziej jość imknieńnie adznačyć, što jany — nie ruskija. Šmat ludziej na mnohaje adkryli vočy tolki zaraz, i ja ŭ tym liku.
U biełarusaŭ heta pačałosia jašče raniej, tamu što jany ŭbačyli, što Rasija nie padtrymała ich u padziejach 2020-ha. U Litvie i Polščy salidarnaści było bolš. I zapuściŭsia myślenčy praces: a čamu tak? A chto my dla ruskich i Rasii?
Jašče hetyja padziei z bolš hłybokaj intehracyjaj — ludzi spužalisia, što stanuć adnoj krainaj z Rasijaj. I kali my budziem na adnoj movie razmaŭlać, spatrebicca zusim mała času, kab biełarusaŭ nie stała ŭvohule. Tolki ŭ emihracyii, moža, zastanucca tyja, chto pamiataje i viedaje biełaruskuju movu, litaraturu, historyju.
Usio heta paŭpłyvała i na mianie, na majo atačeńnie. Maje siabry, niekatoryja adnakłaśniki imknucca pačynać razmaŭlać pa-biełarusku, ale heta sapraŭdy ciažka. Kali ty ŭsio žyćcio dumaŭ na ruskaj movie (dy na luboj inšaj), a paśla sprabuješ dumać inakš — heta składana. Byccam, ty mianiaješ svaju ruku i z rukoj kibarha chodziš. Tabie patrebny čas dla adaptacyi.
«Ja na svaim prykładzie pabačyŭ, jak pracuje prapahanda»
«NN»: Jak ty siabie na siońnia identyfikuješ: ciabie nazyvali i rasijskim komikam, i biełaruskim. A kim ty adčuvaješ siabie sam?
IM: Dla mianie heta balučaja tema, asabliva kali mianie vyhnali z Rasii (Idraku zabaranili ŭjezd u Rasiju da 2035 hoda paśla taho, jak jon pažartavaŭ padčas prahramy «Razhony» na YouTube pra ruskich, zdymnaje žytło i łajno. Na dumku MUS Rasii, u svaim publičnym vystupie Mirzalizade dapuściŭ vyrazy, jakija raspalvajuć varožaść i nianaviść u dačynieńni da asob ruskaj nacyjanalnaści. Za heta ž Idrak adbyŭ 10-sutkavy aryšt. — «NN»). Tady hetyja pytańni vostra stajali ŭ majoj hałavie, było baluča.
Składana siabie kimści kankretnym adčuvać, tamu što pa nacyjanalnaści ja — tałyš, z Azierbajdžana, vychoŭvaŭsia ŭ Biełarusi, paśla jašče žyŭ u Rasii, razmaŭlaju čaściej na ruskaj movie. Ale dla ruskich ja budu nie ruski, dla biełarusaŭ — nikoli nie stanu biełarusam. Zaŭsiody budu nie svaim, kolki b ni było dobrych kamientaroŭ: «Nie, ty svoj». Tolki jaki-niebudź kaŭkaziec, naprykład, štości zrobić nie toje ŭ Biełarusi ci Rasii — terakt jaki — i na ciabie buduć hladzieć jak na pradstaŭnika toj nacyi, jakaja ździejśniła hety terakt.
Na humarystyčnym aŭkcyjonie komik pradaŭ dazvoł na žycharstva ŭ Rasii za 15 tysiač dalaraŭ
Ja nie razumieju, chto ja. U mianie vialikaje pamknieńnie vyvučyć tałyšskuju movu i kali-niebudź i na joj štości zrabić. Ale zrazumieła, što i na joj ja budu razmaŭlać z akcentam — biełaruskim ci ruskim, i taksama nie budu na 100% tałyšom. Toje samaje z azierbajdžanskaj. Ale mnie pišuć i biełarusy, i ludzi z Rasii, i tałyšy, i azierbajdžancy, što ja svoj.
Praŭda, adčuvać siabie kimści napoŭnicu nie atrymlivajecca.
«Hruzija zaraz adzin z asnoŭnych prytułkaŭ dla volnych ludziej»
«NN»: Ty škadavaŭ, što ŭsio tak atrymałasia z žartam? Ci nie ahučvaŭ by jaho, viedajučy, što ciabie čakaje aryšt, ckavańnie, pahrozy i «vysyłka» z Rasii?
IM: Ja nikoli nie škadavaŭ, što tak zrabiŭ. Mnie padabajecca sa sceny kazać toje, što ja chaču skazać. Ja viedaju, što toj žart byŭ troški hruby, mabyć. Ale mnie zdajecca, što pa sensie ničoha takoha drennaha ja nie skazaŭ, ja žartavaŭ pra ksienafobiju. Mnie navat padabajecca, jak hetaja historyja raźvivałasia. Pa-pieršaje, ja raniej za astatnich zrazumieŭ, što ŭ Rasii štości nie toje ź niekatorymi ludźmi. Pa-druhoje, pabačyŭ, na svaim prykładzie, jak pracuje prapahanda.
U svaim žarcie Idrak raskazvaŭ pra dośvied arendy, padčas jakoha jon vyjaviŭ u kvatery ad minułych arandataraŭ matrac, jaki «byŭ uvieś u łajnie». «Papiarednija kvateranajmalniki byli ruskimi. I, mabyć, ruskija abmazvajucca łajnom i kładucca spać», — pažartavaŭ jon. Mienavita za hety žart jaho pačali krytykavać na telebačańni, pahražali, źbili i adpravili na sutki.
Paśla hetaha mianie ŭsie padtrymlivali. I ja pierachaŭ u nievierahodnuju, pryhožuju krainu, jakaja mnie vielmi padabajecca.
Hruzija, mnie zdajecca, zaraz adzin z asnoŭnych prytułkaŭ dla volnych ludziej, u tym liku z Rasii i Biełarusi. Tut ty adčuvaješ siabie svabodnym. U Biełarusi ci Rasii, ludzi pastajanna sočać za tym, jak žyvuć inšyja. Jakoje adzieńnie na tabie, jak ty razmaŭlaješ, jak pješ kavu. Niejkaje napružańnie zaŭsiody adčuvałasia. Tut jaho niama.
U krainy atrymałasia pazbavicca takoj savieckaj spadčyny. Ja nie žyŭ u SSSR, ale čuŭ, što heta niešta pra savieckaje: kali čałaviek hladzić, jak žyvie inšy, i nie dla taho, kab zapazyčyć lepšaje, a kab prasačyć, kab u taho nie było lepiej za ciabie. Nam treba niejak pieraniać hruzinski dośvied.
«NN»: A dadatkovaja samacenzura źjaviłasia paśla hetaha kiejsa?
IM: Ja bolš času asensoŭvaju i dumaju, pra što i jak žartuju. Naprykład, ciapier my ź siabrami robim satyryčnuju prahramu «Nie ŭsio tak adnaznačna», i kožny žart, rubryku doŭha abmiarkoŭvajem. Ci jano pra zło sapraŭdnaje, pra prapahandu, uładu rasijskuju ci pra ludziej — i my ich abrazim. I kali adkaz druhi — my nie budziem rabić taki žart.
Bo ja razumieju, što adčuvajuć ludzi ŭ Rasii, kali im kažaš, što ŭsie ruskija drennyja i ahresary. Źniavahami ty nie padtrymaješ tych, chto vychodzić na vulicy suprać vajny ŭ Rasii. Ty tolki pakinieš ich u adzinocie, i ŭ hetym niama nijakaj karyści.
Vypuski «Nie ŭsio tak adnaznačna» — heta natchnieńnie Idraka ad The Daily Show, jaki ciapier robić viadučy Trevar Noa, ale z aŭtarskimi absurdnymi skietčami ŭ dadatak
«NN»: Jak uvohule pišucca žarty padčas vajny?
IM: Pieršy miesiac vajny ja ŭvohule nie razumieŭ, što rabić. Paśla my pačali pracavać, bolš za miesiac pisali žarty, rabili «Nie ŭsio tak adnaznačna», strymy. Ciapier znoŭ składana, tamu što niejki žudasny čas z žudasnymi navinami.
Kali ja rychtavaŭsia da stendapa, pra siabie dumaŭ: jak heta tupa, kali praz tydzień, moža, budzie jadzierny ŭdar, a ja tut prydumlaju biełaruskamoŭnyja žarty.
Ale ja praciahvaju. Tamu što treba zarablać hrošy chacia b (paśmichajecca).
«NN»: Hruzija tabie daspadoby i ty zastaješsia žyć tam?
IM: Płanuju zastavacca. Pahladzim, što budzie: Rasija tut vakoł staić, i ź siońniašniaj uładaj zaŭsiody budzie pahroza i vierahodnaść, što niešta moža jašče adbycca. Ale ja chaču tut zastacca. Kali tolki pryjechaŭ, dumaŭ, što dačakajusia vizy i pajedu ŭ Jeŭropu. Ale mnie tak spadabałasia, što ja ŭžo nie razumieju, navošta mnie Jeŭropa ci Amieryka. Tut usio jość i ludzi pryjemnyja. I mova hruzinskaja cikavaja — ja jaje taksama chaču vyvučyć. Maci majoj taksama padabajecca tut, jana voś pryjechała.
A jašče ja vyhladaju tut jak svoj čałaviek źniešnie (paśmichajecca). Dla mianie heta pieršy dośvied: kali ja žyvu ŭ krainie, dzie vyhladaju, jak ludzi z hetaj krainy.
Idrak u vobrazie viadučaha prahramy «Nie ŭsio tak adnaznačna» i kulič ź litaraj Z
«NN»: Jaki ŭ ciabie tvorčy hrafik na bližejšy čas?
IM: 30 maja my robim u Tbilisi stendap na ruskaj movie — ja svoj kancert rablu. Paśla ŭ mianie ničoha nie zapłanavana pakul u afłajnie. Uvohule, da biełaruskamoŭnaha stendapa ja ž ničoha nie rabiŭ u Tbilisi. Kali tolki pryjechaŭ, ludzi pytalisia, ci budzie niešta. A mnie nie chaciełasia, bo ja viedaju, što tut było ŭ 2008 hodzie, i jak rabić niešta ruskamoŭnaje?
Tut jość hruzinskija komiki, niekatoryja ź ich viedajuć ruskuju movu, ale jany pryncypova nie robiać stendap pa-rusku. A kali b ja adrazu z hetaha pačaŭ, niejak heta niadobra vyhladała b, mnie padajecca. Ale ciapier situacyja źmianiłasia, tut šmat emihrantaŭ. I ja zrablu stendap: praŭda, raspačaŭ ja kancerty ź biełaruskamoŭnaj viersii, heta dla mianie było važna.
Darečy, chutka my vykładziem biełaruskamoŭny stendap na moj jutub-kanał i budziem abmiarkoŭvać ź siabrami, što tam rabić dalej. Składana krychu, tamu što ŭ nas niama biudžetu.
«NN»: Ty nie adkinuŭ ideju adkryć kłub u Biełarusi ź biełaruskamoŭnym stendapam u raskładzie?
IM: Ja razumieju, što viartacca ŭ Biełaruś zaraz budzie nie vielmi razumna, ničoha dobraha nie vyjdzie. Chacia pieršapačatkova byli dumki krychu pačakać i palacieć u Minsk. Ale situacyja źmianiłasia kardynalna.
Pakul u mianie vielmi piesimistyčny nastroj, mianie ŭsio pužaje: štości hetyja saŭki mocna trymajucca za ŭładu i nie žadajuć jaje adpuskać. I im usio roŭna na kolkaść achviaraŭ…
Kali dabro pieramoža, ja abaviazkova viarnusia ŭ Biełaruś. Heta maja kraina, ja jaje hramadzianin. Mnie tam kamfortna.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Čytajcie taksama:
Jak biełarusaŭ katujuć na Akreścina — śviedčańni źniavolenych, eks-supracoŭnika IČU, razvahi historyka ŭ filmie «NN»
«Uklučeńnie ŭ sumna viadomyja śpisy nakłała zabaronu na prafiesiju». Šoŭmien Jaŭhien Bułka źjechaŭ u Izrail i raskazvaje pra svaju emihracyju
