Si Czińpin. Fota: AR
— Si Czińpin vyrašyŭ pajści na treci termin u jakaści staršyni KNR i hiensieka kampartyi Kitaja. Jon staŭ pieršym z hiensiekaŭ, chto parušyŭ praviła dvuch terminaŭ. Jak jon abyšoŭ hetuju zabaronu?
— Sapraŭdy, z kanca 1970-ch hadoŭ nie było nikoha, chto zastavaŭsia b na treci termin zapar. Ale važna pravieści raźmiežavańnie pamiž partyjnaj pasadaj hienieralnaha sakratara i dziaržaŭnaj pasadaj staršyni respubliki. Dla taho, kab zastacca na treci termin staršynioj KNR, u 2018 hodzie Si pierapisaŭ Kanstytucyju, što i dazvoliła jamu zastacca na pasadzie.
Adnak staršynia KNR — heta bolš simvaličnaja pasada, jon zjaŭlajecca pradstaŭnikom Kitaja na mižnarodnym uzroŭni. Inšaja sprava — pasady hienieralnaha sakratara i kiraŭnika Centralnaha vajennaha savieta. Heta klučavyja pasady, jakija dajuć šmat instrumientaŭ dla ŭpłyvu na partyjnyja i dziaržaŭnyja spravy. Jany nie zabaraniajuć iści na treci termin — chutčej, u Kitai jość niehałosnaja tradycyja: raniej było pryniata, što hienieralny sakratar źmianiajecca kožnyja dva terminy na adnosna maładoha člena ŭ śpisie Pastajannaha kamiteta biuro kampartyi. Ciapier hetaha praviła nie prytrymlivajucca.
— Čamu tak adbyłosia?
— Heta atrymałasia dziakujučy tamu, što za piać hadoŭ va ŭładzie Si Czińpin paśpiachova pravioŭ maštabnuju čystku ŭ kampartyi rukami svajho prateže [Van Cišania], jaki ŭznačalvaŭ Centralnuju kamisiju pa praviercy dyscypliny.
Jakraz pad padstavaj baraćby z karupcyjaj z kampartyi byli prybranyja sotni partyjcaŭ, a ŭsiaho pad antykarupcyjnuju kampaniju patrapili sotni tysiač čałaviek. Toje, što adbyłosia ciapier, — heta nie toje kab vialiki siurpryz, ale čarhovy dokaz taho, što ŭ Kitai nie zastałosia nijakich upłyvovych palityčnych elit, jakija supraćstajali b Si i jaho asiarodździu.
— Čystki pravodzilisia nie tolki ŭ samoj kampartyi, ale i ŭ jaje palitbiuro — źniali z pastoŭ čatyroch ź siami členaŭ hetaha orhana. Navošta heta było zroblena i jak paŭpłyvała na rejtynh samoha Si?
— Kali my zirniem na skład novaha Pastajannaha kamiteta palitbiuro, to ŭbačym, što ŭsie šeść čałaviek, jakija ŭvajšli ŭ hety kalehijalny orhan, u pieršuju čarhu viadomyja łajalnaściu Si Czińpinu. Vielmi pakazalna pryznačeńnie Li Ciana na pasadu kiraŭnika kitajskaha Dziaržsavieta — anałaha ŭrada. Da hetaha pryznačeńnia ŭ jaho nie było dośviedu pracy va ŭradzie, ale zatoje jon asabista blizki da Si Czińpin.
Cyrymonija adkryćcia zjezdu. Fota: AR
Heta śviedčyć ab tym, što dla Si siońnia nie važna, nakolki kvalifikavanyja ludzi, ci vałodajuć jany viedami ab efiektyŭnym kiravańni dziaržavaj — važnaja łajalnaść, na ŭsio astatniaje zapluščvajuć vočy.
— Na minułym tydni byłoha hiensieka i staršyni KNR Chu Czińtaa vyvieli z zały pasiedžańnia prama padčas pieršaha plenuma XX zjezda kampartyi. Ci stała bolš zrazumieła za hety čas, što mienavita adbyłosia?
— Jość niekalki teoryj. Pieršaja, ahučanaja kiraŭnictvam KNR, u tym, što Chu Czińtaa prosta stała drenna. Druhaja teoryja častkova źviazana ź jaho zdaroŭjem, častkova z tym, što jon moh skazać Si Czińpinu ab tym, što jamu nie padabajecca novy skład palitbiuro, u jakim niama jaho prateže. I, mahčyma, Chu Czińtaa niejak namiaknuŭ, što jon budzie hałasavać suprać. Na pasiadžeńniach usie hałasujuć uźniaćciem ruk, jak u škole, tak što było b dziŭna bačyć, što Chu Czińtaa hałasuje suprać Si Czińpina. I kab takoj karcinki nie ŭźnikła, jaho adviali.
Byłoha staršyniu KNR Chu Czińtaa vyvodziać z zały pasiedžańnia padčas plenuma kampartyi ŭ Piekinie. Fota: AR
Treciaja teoryja zaklučajecca ŭ tym, što heta [vyvad Chu Czińtaa z zały] prydumali zahadzia, kab prademanstravać, što Si Czińpin sapraŭdy [znachodzicca] na čale Kitaja i jaho pazicyja niepachisnaja.
Toje, jakaja teoryja dakładnaja, my daviedajemsia na praciahu niekalkich miesiacaŭ (a moža, nie daviedajemsia zusim): kali Chu Czińtaa źniknie z usich navin, heta budzie pieršy zvanočak, a kali praz paru miesiacaŭ abjaviać ab kryminalnych spravach suprać jaho abo jaho syna Chu Chajfena, jaki taksama znachodzicca ŭ kampartyi, — heta budzie jašče adnym zvanočkam. Ale kali ničoha hetaha nie adbudziecca — moža, sapraŭdy čałavieku stała drenna ci adbyłasia niespadziavanaja sutyčka pamiž im i Si, kali jon ubačyŭ u śpisie novych ludziej i byŭ hetym niezadavoleny.
— Što naohuł abmiarkoŭvali na apošnim plenumie padčas XX zjezdu kampartyi KNR?
— Za apošni čas prajšło dva plenumy: zaviaršalny plenum XIX zjezda i pieršy plenum XX zjezda kampartyi. Na zaviaršalnym plenumie pryniata abmiarkoŭvać pośpiechi, jakich kitajskaja kampartyja dasiahnuła za apošnija piać hadoŭ. Tam havaryłasia ab ekanamičnych reformach, ab partyjnym budaŭnictvie, ab palapšeńni žyćcia ludziej, baraćbie ź biednaściu, paskareńni tempaŭ vajennaj abarony i madernizacyi. Taksama ŭzhadvali važnyja padziei, jakija adbylisia za hety čas, naprykład Alimpijadu ŭ Piekinie i 25-hodździe ŭzjadnańnia Hankonha z Kitajskaj Narodnaj Respublikaj.
Uvohule, heta paŭtor dla tych, chto prapuściŭ adzin siezon sieryjała. Adnačasova abmiarkoŭvajucca prajekty źmienaŭ dla ŭniasieńnia ŭ statut Kamunistyčnaj partyi. Apošni taki prajekt byŭ pradstaŭleny ŭ 2017 hodzie, kali tudy ŭnieśli «idei Si Czińpina ab sacyjaliźmie z kitajskaj śpiecyfikaj novaj epochi».
— Ci ŭźnimajucca na takich plenumach pytańni ekałohii i zabrudžvańnia vadaschoviščaŭ presnaj vady?
— Ab ekałohii taksama kazali, tamu što heta ŭvachodzić u vyniki «piacihodki». Tym bolš Kitaj usio jašče płanuje dasiahnuć vuhlarodnaj niejtralnaści da 2060 hoda, tak što ekałahičny paradak dnia składaje častku budaŭnictva «kitajskaj mary» i «vydatnaha Kitaja». Ale na hetym nie było asobnaha fokusu, niahledziačy na toje, što apošnija miesiacy byli vialikija prablemy z pažarami ŭ pravincyi Syčuań i niedachopam presnaj vady.
— Što było na pieršym plenumie XX zjezda i što za im rušyć uśled?
— Pieršy plenum prachodzić na nastupny dzień paśla zjezdu, i na im abirajuć palitbiuro i jaho Pastajanny kamitet. Hety zjezd važny, bo na im raźmiarkoŭvajucca hałoŭnyja partyjnyja roli. A pakolki ŭ Kitai partyjnaja i dziaržaŭnaja haliny zroščany, treba ich sinchranizavać — hetamu budzie pryśviečany nastupny plenum u sakaviku 2023 hoda. Za im rušyć siesija Usiekitajskaha schodu narodnych pradstaŭnikoŭ (kitajski anałah parłamienta), jaki ŭsie pryznačeńni zamacuje.
— Chto apynuŭsia ŭ novym składzie palitbiuro kampartyi?
— Palitbiuro składajecca z 25 čałaviek, u Pastajanny kamitet uvachodzić usiaho siamiora. Na miesca kiraŭnika ŭrada Li Keciana pryjšoŭ Li Cian, jaki zaraz zajmaje pasadu kiraŭnika haradskoha kamiteta Šanchaja. U śpisie [kampartyi] jon idzie zaraz pad druhim numaram, tak što pavinien stać pravaj rukoj Si Czińpina i novym kiraŭnikom Dziaržsavieta — heta značyć premjer-ministram.
Novy skład palitbiuro. Fota: AR
Treciaja asoba — Čžaa Łeczi, jaki i da hetaha byŭ u składzie Pastajannaha kamiteta, uznačalvaŭ Centralnuju kamisiju pa praviercy dyscypliny, zaraz jon, chutčej za ŭsio, uznačalić Usiekitajski schod narodnych pradstaŭnikoŭ.
Čaćviorty čałaviek u ciapierašniaj ijerarchii — Van Chunin, jaki viadomy tym, što staŭ hałoŭnym ideołaham ciapierašniaha Kitaja. Numar piać — Caj Ci, kiraŭnik haradskoha kamiteta Piekina, a apošnija dva numary — Li Si i Dyn Siuesian. Pakul nie zrazumieła, jakija pasady zojmuć hetyja dva čałavieki, ich zastałosia ŭsiaho dźvie — pasada kiraŭnika kamisii Centralnaj rady pa palitycy i pravie, jakaja kuryruje siłavikoŭ, i kiraŭnika kamiteta pa praviercy dyscypliny. Jany zojmuć dva hetyja vakantnyja miescy.
Važny i ŭzrost kožnaha z novych čalcoŭ. Dyn Siuesian — samy małady ź ich, jamu 60 hadoŭ, što robić jaho strachovačnym varyjantam na vypadak, kali spatrebicca zamianić Si Czińpina. Niama nijakich razmovaŭ ab tym, što jon sapraŭdy pierajemnik, ale akramia jaho niama nikoha, chto naradziŭsia b u 1960-ch hadach i padyšoŭ by na rolu hiensieka praz 10 hadoŭ. A heta najvažniejšaje, tamu što stanovicca vidavočna, što Si Czińpin płanuje zastavacca [na svajoj pasadzie] nie tolki bližejšyja piać hadoŭ, ale i dziesiać, kali dazvolić zdaroŭje.
— Jakija asnoŭnyja vyniki dvuch papiarednich terminaŭ Si Czińpina?
— Najpierš važnyja ekanamičnyja reformy: kali raniej Kitaj ruchaŭsia ŭ bok adkrytaści [śvietu], to pry Si Czińpinie heta spyniłasia. Ciapier hałoŭnym ruchavikom kitajskaj ekanomiki staŭ nie ekspart, a ŭnutrany rynak i raźvićcio ŭnutranaha spažyvańnia.
Taksama važna ŭzmacnieńnie roli ideałohii ŭ KNR: da prychodu Si nie było takoha ŭchiłu ŭ ideałahičny składnik.
Ciapier Kitaj abapirajecca na kancepcyju kitajskaj mary ab vialikim adradžeńni kitajskaj nacyi, pra heta šmat havoryć padčas publičnych vystupleńniaŭ sam Si Czińpin. U svaich vystupach, u tym liku i na apošnim zjeździe kampartyi, jon adsyłaje da impierskaha minułaha i da taho, što ź siabie ŭjaŭlaŭ Kitaj da prychodu kałanizataraŭ, havoryć ab stahodździach źnievažańniaŭ.
Za čas kiravańnia Si Czińpina na źmienu adkrytaści pryjšła izalacyja, svaju rolu ŭ hetym adyhraŭ i karanavirus.
— A jak palityka «nulavoj talerantnaści» adbiłasia na ekanomicy Kitaja?
— Jana stała mienš zaviazana na mižnarodnych rynkach, tym bolš paśla chvali amierykanskich sankcyj suprać kitajskaha biźniesu, jaki staŭ pavoli sychodzić z rynkaŭ. Taksama pavialičvajecca dziaržaŭnaja prysutnaść u kitajskim pryvatnym biznesie, čaho nie było raniej, — i ŭ cełym pavialičvajecca rola dziaržavy ŭ ekanomicy. Ciapier kožnaj z karparacyj treba vybrać — ci jana zastajecca ŭ Kitai i pracuje na budučyniu krainy, ci sutykajecca z prablemami, jak Alibaba.
Da taho ž u Kitai zaŭsiody była hramadskaja damova: hramadstva nie ŭmiešvajecca ŭ palityku, a partyja daje ekanamičny rost. Ale z časam hetaja zacyklenaść Kitaja na ekanamičnym roście źnikła.
Apošnija dva hady čynoŭniki na spravazdačnych «dvuch siesijach» kampartyi, naprykład, bolš nie zhadvajuć ličbu płanavanaha VUP, heta značyć hramadstvu nie dajuć nijakich prahnozaŭ. Na dumku partyi, važna tolki toje, što kitajskaja ekanomika ŭmoŭna stabilnaja, što ŭ krainie niama biednaści — ale tolki pa miascovych standartach. Heta śviedčyć ab tym, što zaraz kampartyi važny nie ekanamičny rost, a toje samaje adradžeńnie kitajskaj vieličy. I dziela hetaha hramadzianie pavinny sfakusavacca na inšych rečach, a nie na mierkantylnym ekanamičnym roście i spažyvańni i hetak dalej.
— Čamu kampartyja praciahvaje ŭvodzić karanavirusnyja abmiežavańni, niahledziačy na situacyju ŭ ekanomicy?
— Kitajskaje kiraŭnictva adčuła siabie kamfortna padčas karancinu, kali kraina była zakrytaja, nie było prablem z zamiežnymi miedyja, jakija nibyta destabilizujuć situacyju.
Kamfortny im byŭ i tatalny kantrol nad hramadstvam, nad pieramiaščeńniami ludziej pa vulicach. Možna, naprykład, źmiaščać na karancin apazicyjna nastrojenych hramadzian.
Ale, ź inšaha boku, heta pryvodzić da vialikich skandałaŭ u roznych haradach — samy bujny ź ich niadaŭna byŭ u Šanchai, kali ŭspyška zachvorvańnia pryviała da taho, što ŭ horadzie ŭviali łakdaŭn, usie servisy dastaŭki byli pierahružanyja, masava chvareli kurjery i ludzi ŭ sučasnym miehapolisie prosta byli začynienyja ŭ siabie ŭ kvaterach i haładali. Tym nie mienš, pakul niama nijakich sumnievaŭ u tym, što Kitaj nie źbirajecca adychodzić ad palityki «nulavoj talerantnaści». Dla kampartyi tatalny kantrol nad hramadstvam važniej, čym miestačkovyja niezadavolenaści.
— Jak u takoj situacyi dziaržaŭnyja ŚMI tłumačyli nieabchodnaść Si Czińpinu iści na treci termin i jak da hetaha pastavilisia hramadzianie?
— Kitajskaja mašyna prapahandy nie tłumačyć dziejańni ŭład, jaje zadača — padavać usio jak samo saboj zrazumiełaje, jak toje, što prosta treba zasvoić. Časam u liku pryčyn ahučvałasia toje, što kalektyŭnaje kiraŭnictva tarmaziła Si Czińpina pry praviadzieńni vielmi važnych reform, na jakija nichto nie navažvaŭsia, tamu patrebny čałaviek, jaki voźmie ŭsio ŭ svaje ruki i budzie pravodzić balučyja, ale vielmi važnyja źmieny.
I niahledziačy na toje, što hramadstva budzie niezadavolenaje, kampartyi važna pravieści hetyja reformy, bo biez hetaha niemahčyma budzie dasiahnuć adradžeńnia kitajskaj nacyi.
— Ci vykazvajuć hramadzianie KNR svaju niezadavolenaść publična?
— Pratesty pa roznych pytańniach, nieabaviazkova palityčnych, pieryjadyčna prachodziać. Časta jany datyčacca ekałahičnych prablem abo hramadzianskich pytańniaŭ. Kali pratesty nie palityčnyja, to jany zakančvajucca paśpiachova, bo miascovyja ŭłady iduć na pieramovy.
Ale vialikich palityčnych pratestaŭ niama: kali jany zjaŭlajucca, ludziej chutka razhaniajuć siłaviki. Adziny instrumient dla pratestaŭ pa palityčnych pytańniach — heta internet, jaki vielmi mocna cenzurujecca i aktyŭna manitorycca. Luby palityčny post, jaki chutka nabiraje prahlady i stanovicca viralnym, biarecca pad kantrol. Kali ŭ im niama ničoha krytyčnaha da ŭłady, tam prosta vyklučajuć kamientary i reposty. A kali jon nabiraje vialikija abaroty, to post vydalajuć ci deaktyvujuć akaŭnt karystalnika, jaki jaho apublikavaŭ.
U kitajskaj mašyny cenzury jość vialikaja kolkaść instrumientaŭ dla adsočvańnia taho, suprać čaho pratestuje hramadstva ŭ internecie, i chutkaha kupiravańnia kropak patencyjnaha pratestu.
— Čym abiarniecca novy termin Si Czińpina dla Kitaja i jaho ŭnutranaj palityki?
— Ja liču, što vialikich pieramienaŭ čakać nie varta. Heta ŭsio ž toj ža čałaviek i asiarodździe praktyčna toje ž samaje, navat jašče bolš łajalnaje, čym kali-niebudź. Tamu, dumaju, my budziem bačyć uzmacnieńnie kantrolu kitajskaha kiraŭnictva nad hramadstvam i pavieličeńnie ŭvahi da tych śfier, jakija važnyja kampartyi dla dasiahnieńnia ŭłasnych met, u tym liku heta i technałahičnaje raźvićcio, jakoje patrebna dla kanfrantacyi z ZŠA, i raźvićcio vajennaj i ideałahičnaj śfier.
Akramia taho, va ŭnutranaj palitycy ŭ bližejšyja hady pavinien sfarmiravacca novy pryncyp kadravaj palityki, tamu što Si Czińpin parušyŭ pryncypy pieradačy ŭłady. Tamu praces tranzitu znoŭ aktualny, ale pakul nie zrazumieła, jak hetaje pytańnie buduć vyrašać i ci pryviadzie heta da patencyjnaj destabilizacyi palityčnaha režymu.
— Ci źmieniacca adnosiny Kitaja ź inšymi krainami, u tym liku z Rasijaj?
— Tut my taksama ŭbačym praciah tych trendaŭ u źniešniaj palitycy, jakija nazirali apošnija hady. Ciapier Kitaj, musić, u samych drennych adnosinach z ZŠA za apošnija dziesiacihodździ, i pakul niama nijakich padstaŭ dla palapšeńnia hetych adnosin.
Dumaju, chutkim časam my ŭbačym nastupnyja kroki Kitaja pa ŭzmacnieńni kanfrantacyi z ZŠA i toje ž samaje sa boku Vašynhtona.
U adnosinach z Rasijaj taksama zachavajecca trend, jaki naziraŭsia apošnija niekalki hadoŭ, — heta ŭzmacnieńnie zaležnaści Rasii ad Kitaja. Naturalna, z pačatkam vajny hetaja zaležnaść stała našmat macniejšaj, tamu što Kitaj zastaŭsia apošniaj krainaj, jakaja, pa-pieršaje, maje vialikuju vahu ŭ hłabalnaj palitycy, i, pa-druhoje, praciahvaje mieć znosiny z Rasijaj jak z partnioram, a nie jak z taksičnaj krainaj.
