Raman Uładzimira Hniłamiodava, u jakim jon «razhartaje šyrokaje epičnaje pałatno žyćcia Zachodniaj Biełarusi ŭ mižvajenny čas», ja ź cikavaściu čakała.
Pačatak padaŭsia mnie pierakazam adnoj ź lubimych knih — miemuaraŭ staroha bieraściejskaha kamunista Vasila Łaskoviča «Ź plemieni niaskoranych». Jany vyjšli pa‑rasijsku ŭ 1999 h., i adnym z recenzientaŭ knihi źjaŭlaŭsia dyrektar Instytuta litaratury, akademik Hniłamiodaŭ.
Napeŭna, pratatyp adnaho z asnoŭnych hierojaŭ, siabra KPZB, padpolščyka Kości, — jakraz Łaskovič. Mnohija epizody ź miemuaraŭ Łaskoviča ŭvajšli ŭ raman u detalach. I pierabyvańnie ŭ bieraściejskaj turmie, dzie byŭ tady nahladčyk pa mianušcy «Konskaja hałava»; i znajomstva tam z Alaksandram Haŭrylukom; i vypadak, kali da viaźniaŭ niečakana pryjšoŭ paleski vajavoda Kostek‑Biarnacki i rasparadziŭsia vypuścić usich, akramia Haŭryluka. I toje, jak Kościa, uciakajučy ad palicyi, vyskačyŭ zimoj bosym u akno, i, kab nie pamarozić nohi, vymušany byŭ abkrucić ich ručnikami, źniatymi z kryžoŭ na viaskovych mohiłkach… U hutarcy z adnaviaskoŭcami Kościa raspaviadaje pra vypadak, taksama raskazany Łaskovičam u miemuarach: jon i jahonyja siabry pačapili na saśnie čyrvony ściah, prymacavaŭšy vybuchoŭku. Palicyjant palez zdymać ściah, prystasavańnie vybuchnuła, i palicyjant zvaliŭsia z dreva. (U miemuarach ukazvajecca, što heta adbyvałasia na darozie Brest‑Minsk, la viosak Bulkava, Rakitnica, Zadzierć, a ŭ ramanie čamuści — u vioscy Bladziejki).
Miemuary Łaskoviča kipiać žarściami, i ź ich paŭstaje cikavaja karcina tahačasnaha žyćcia — vačyma staroha i mudraha kamunista, jaki tady byŭ junym i biesšabašnym. Hieroi Łaskoviča — siabry i vorahi — vyhladajuć žyvymi ludźmi.
Ad ramana ž pačućcia žyvaści nie ŭźnikaje. Realizm ramana možna nazvać sacyjalistyčnym, ale ŭ toj jaho raznavidnaści, jakaja nie karelujecca z realizmam žyćcia i nie zaŭvažaje nieadjemnaj častki realnaści — nievytłumačalnaha i dziŭnaha vyšejšaha sensu isnavańnia čałavieka. Aŭtar sabraŭ šmat faktaŭ pra žyćcio tahačasnaha Bieraścia i i vakolic — ad asablivaściaŭ śviatkavańnia Paschi da tonkaściaŭ funkcyjanavańnia bardelu — ale mastackaha pieraŭvasableńnia faktaŭ u litaraturny tvor, pa mojmu, nie adbyłosia.
