— My paznajomilisia na słužbie. Paša razam sa svaim pabracimam, taksama biełarusam, pryjšli słužyć da nas u padraździaleńnie Uzbrojenych sił Ukrainy, — uspaminaje Vola.
Heta byŭ kaniec sakavika-pačatak krasavika. My ź siabroŭkaj jechali ŭ horad, nas adpuścili ŭ kramu. I voś my padyšli da štaba, kab paviedamić kamandziru, što my idziem. U toj momant ja ŭpieršyniu pabačyła Pašu — staić małady chłopiec, dužy, vysoki, błakitnavoki, vielmi-vielmi pryhožy.
Jon ź siabram prachodzili svaje pracedury kštałtu rehistracyi, a my pa svaich spravach pajechali. Potym bačylisia na palihonie. A stasunki našyja zaviazalisia, kali my ŭžo byli ŭ zonie bajavych dziejańniaŭ u adnoj častcy. Heta pierarasło ŭ niešta bolšaje, čym siabroŭstva. Tak z červienia 2018 hoda pačałasia naša historyja.
— Volha, a kim vy słužyli? Jakaja vašaja vajskovaja śpiecyjalnaść?
— Ja była kulamiotčycaj.
— Oho! A jak Pavieł uspryniaŭ heta?
— Ja pačała słužyć u 2017 hodzie, tady bajavyja śpiecyjalnaści ŭ dziaŭčat nie byli takimi raspaŭsiudžanymi. Paša pryjšoŭ da nas, majučy dva hady słužby ŭ dobraachvotnickim bataljonie. Žančyn-vajskoŭcaŭ jon užo bačyŭ, jak i žonak vajennasłužačych, jakija taksama słužyli i nie pa tyłavych śpiecyjalnaściach. Tamu jaho heta nie ździŭlała.
My ź im šmat pra heta hutaryli, jon daśviedčany bajec, tamu ja mahła jaho raspytvać, źviartacca pa parady. Tym bolš, što jon taksama pracavaŭ z kulamiotam, choć i raźviedčyk. A ja słužyła ŭ piachotnym padraździaleńni.
My šmat času abmiarkoŭvali pracu. I kali, naprykład, adpačyvali ci byli doma, ja kažu: nu ŭsio, davaj užo nie budziem razmaŭlać pra pracu. Jon kaža dobra, ale my ŭsio roŭna viartalisia da temy kulamiotaŭ.
Adnojčy była śmiešnaja situacyja, my byli ŭ zvalnieńni ŭ Kijevie, u našaj ulubionaj kaviarni «Mafija». Paśla viačery my vyklikali taksoŭku, sieli ŭ mašynu, pavitalisia i praciahnuli razmovu pra kulamioty i patrony. I potym zaŭvažyli, taksist maŭčyć i hladzić na nas u lusterka. I my źmianili temu hutarki, bo padumali, što čałaviek niazručna pačuvajecca.
— Vola, čym Pavieł pałaniŭ vaša serca?
— Jon mnie spadabaŭsia adrazu, jon vielmi pryhožy chłopiec. Ale ž ja nie pryjdu da jaho i nie skažu: o, biełarus, jaki ty pryhožy, davaj z taboj sustrakacca. (Śmiajecca).
My nie płanavali adnosin, a potym, kali pačali razmaŭlać, ja adčuła, što jon sapraŭdny mužčyna. Śmieły. Čałaviek słova. To bok nie było lišniaj havarylni, abiacanak-cacanak. I kali my pačali sustrakacca, jon ščyra skazaŭ: ty razumieješ, što ja budu vajavać, i navat kali my budziem žyć razam, staniem siamjoj. Pakul budzie iści vajna — ja budu vajavać. Kab nie było takoha: ty nie idzi, davaj budziem razam.
U mianie i ŭ dumkach takoha nie było, ja zaŭždy jaho padtrymlivała. Viedała, što jon nie budzie siadzieć sa mnoj doma, dahladać dzicia i chadzić na cyvilnuju pracu. Ščyra kažučy, kali b jon nie vajavaŭ u ciažkija dla krainy časy, u nas naŭrad ci niešta atrymałasia.
Ad naradžeńnia Paša byŭ voin, heta była sprava jahonaha žyćcia da samaj hibieli. Heta nie aznačaje, što jon nie lubiŭ nas z dačkoj ci mała času nam addavaŭ, ale praca była dla jaho vielmi važnaj.
Ja viedała, što budzie nialohka, tamu što z takimi mužčynami vielmi ciažka iści pa žyćci. Heta pryhoža tolki ŭ kino. A nasamreč realii značna bolš žorstkija, ale tym nie mienš, heta byli samyja ščaślivyja hady majho žyćcia.
— To bok vy razumieli, što Pavieł nie budzie adsiedžvacca doma, pakul idzie vajna i budzie ryzykavać svaim žyćciom štodnia?
— Tak, kaniečnie.
— Jak Pavieł rabiŭ vam prapanovu?
— Nam, jak i ŭsim, chaciełasia pryhožaha viasiella, nakolki heta mahčyma va ŭmovach našaj prafiesii. I my jaho płanavali jašče naprykancy 2019-ha hoda.
U našym vypadku nie było ničoha, jak u kino, maŭlaŭ, vychodź za mianie zamuž. Jon zaŭsiody kazaŭ, što my ŭsio žyćcio budziem razam i nikoli nie rasstaniemsia.
To bok pabracca šlubam — heta prosta jurydyčnaje afarmleńnie stasunkaŭ, a nie novy etap u adnosinach. Bo my, pa sutnaści, žyli ź im u svaim śviecie, u jaki nichto nie mieŭ dostupu. Nichto nikoli nie razumieŭ kahości z nas tak, jak my razumieli adzin adnaho.
I heta, napeŭna, samaja balučaja situacyja, kali zastaješsia adzin, ty padobny da Chacika. Ty prosta jaho čakaješ…
My źbiralisia ažanicca. Pavieł kaža: jak z nastupnaj ratacyi pryjedziem, padamo zajavu ŭ ZAHS. Ale ŭźnikła prablema: karancin u suviazi z kavidam.
Pašu treba było afarmlać dakumienty — vid na žycharstva. Dla hetaha treba było pierasiekčy miažu naprykład z Małdovaj. I tady b jamu zrabili dakumient, ale tady miežy byli začynienyja, mihracyjnyja słužby nie pracavali, u vyniku dakumienty praterminavalisia, i Pavieł apynuŭsia ŭ niezrazumiełym statusie, my nie zmahli ažanicca aficyjna.
….Kali ŭ nas naradziłasia dačka, my sutyknulisia ź vialikimi prablemami, kab zarehistravać jaje.
Ale nam pašancavała, što ŭ śniežni 2020-ha Paša atrymaŭ hramadzianstva, dziakujučy ŭkazu prezidenta.
Tamu raśpisalisia my ŭ 2021-m, kali ŭžo ŭ nas była maleńkaja Alisa.
— Jak źmianiłasia vašaje žyćcio paśla poŭnamaštabnaha ŭvarvańnia Rasii va Ukrainu?
— Hłabalnych źmienaŭ u našym žyćci nie adbyłosia. Moj muž zaŭsiody byŭ na froncie. U 2021-m hodzie Paša atrymaŭ surjoznaje ranieńnie. My pieražyli ciažki pieryjad, bo lekary nie davali harantyj, što jon vyžyvie. Askołak patrapiŭ jamu ŭ hałavu, na paru milimietraŭ da toj čaściny mozhu, jakaja adkazvaje za važnyja funkcyi, druhi askołak patrapiŭ u serca, adtul jaho nie zmahli dastać.
Paša prajšoŭ reabilitacyju, usio było dobra, ale słužyć u armii jon nie moh i heta dla jaho stała vialikim stresam. U cyvilnym žyćci jon nie bačyŭ siabie ad słova zusim.
Ja sprabavała jaho padbadziorvać, kažu, niešta prydumajem, nie prapadziem, usio naładzicca. I kaniešnie, jaho heta nie suciašała, i jon nie bačyŭ dla siabie anijakich pierśpiektyŭ. Dla jaho heta byŭ krach. Ale niejak pačało naładžvacca, jon pajechaŭ u Kijeŭ da znajomych, i jamu abiacali dapamahčy viarnucca ŭ vojska.
Heta było ŭ lutym, napiaredadni majho dnia narodzinaŭ. Ja jaho prasiła zastacca chacia b na śviata, ale jon kaža: heta nie apošni tvoj dzień naradžeńnia, nie pierajmajsia, treba jechać.
U navinach kazali, što rychtujecca poŭnamaštabnaje ŭvarvańnie, my viedali, što rana ci pozna Rasija napadzie, tamu dla nas heta nie było niečakanym.
24 lutaha muž dasłaŭ mnie paviedamleńnie ŭ telehramie, tam byŭ śpis jahonaj amunicyi, jakuju jamu treba sabrać. Pošta nie pracavała, tamu pieradali formu praz znajomaha, jaki jechaŭ u Kijeŭ.
Paša chacieŭ, kab my z Alisaj, jakoj byŭ hod i čatyry miesiacy, evakujavalisia, ale my admovilisia. Bo jon na froncie, u haračych kropkach, a mianie nie budzie pobač, raptam jamu štości spatrebicca. Tamu my zastalisia doma. Vałyń — adnosna spakojny rehijon, tut nie bambili, jak u Charkavie.
Mnie zaŭsiody było strašna, kali muž na froncie, ale tryvohi nie było, bo jon profi, choć vajna i nichto nie zastrachavany.
Kali my razam słužyli, mnie było strašniej, čym, kali ja była doma, bo ŭ mianie było bolš infarmacyi. Pavieł zvaniŭ ci pisaŭ, trymaŭ mianie ŭ kursie pa mahčymaści. Jon moh napisać sms «nu jak vy, maje dziaŭčaty?», ja adkazvała, što ŭsio dobra. «Ja vas lublu» — «I my ciabie lubim». My tydzień mahli listavacca ŭ takim režymie.
Mnie było strašna, śnilisia kašmary na fonie stresu, ale sumleńnie nie dazvalała raspaviadać pra ich jamu, bo viedała: jon budzie pieražyvać, tryvožycca, a treba było padtrymlivać jaho.
Užo potym, jak sustrełasia ź jaho pabracimami, kali jany pryjechali da nas u hości, da Pašy na mahiłu, jany raskazali, što Vołat taki hrozny, surovy, i jany nie mahli ŭjavić, što ŭ jaho jość žonka.
Adnojčy, kali ŭ ich byli vučeńni, ja jamu pazvaniła, a jon piaščotna pavitaŭsia, to jahonyja pabracimy spačatku pierahlanulisia, i Paša skazaŭ, što ŭ jaho jość žonka, maleńkaja dačka.
Jon byŭ vielmi kłapatlivy muž i tata, zaŭsiody pavažliva da nas staviŭsia, ad usiaho nas abaraniaŭ. Jon samy lepšy, ź im nikoli nie było strašna.
Dumałasia, aby jon byŭ žyvy i zdarovy, usio było narmalna, dalej my sami raźbiaremsia.
— Ci paŭpłyvała na vašyja stasunki toje, što paśla naradžeńnia dački Pavieł viarnuŭsia ŭ vojska, a vy zastalisia doma?
— Nie. Choć jak u kožnaj siamji ŭ nas mahli być takija pieryjady napružańnia, ale heta nie było źviazana z naradžeńniem dziciaci. My mahli pasvarycca, nie razmaŭlać niejki čas. Ja mahła skazać jamu: viedaješ, heta prosta taki pieryjad, paźniej usio budzie dobra. Jon kaža: tak, viedaju.
My dumali, što jahonyja ranieńni ŭ 2019, 2021-m — heta samaje strašnaje, što z nami adbyłosia, i dalej my zasłužyli lepšaje žyćcio.
Kali naradziłasia Alisa. Pašu adpuścili na 10 dzion. Jon zabraŭ nas z radzilni i navat hety termin nie pabyŭ z nami. Pamiataju, jak jon źjazdžaŭ, ja pačała płakać, mnie stała tak kryŭdna, ale ŭziała siabie ŭ ruki.
Paša ŭmieŭ raźmiažoŭvać žyćcio: doma jon nie zajmaŭsia pracoŭnymi pytańniami. Kali jon pryjechaŭ da siamji — jon zajmajecca nami. Jon vielmi lubiŭ hulać z Alisaj.
Dla jaho heta byŭ rełaks — braŭ z saboj vazok i išoŭ ź joj na prahułku. Takim čynam jon adpačyvaŭ.
A ŭ samyja składanyja momanty jaje malenstva, kali zubki rezalisia, u mianie siesija nasoŭvałasia praz tydzień va ŭniviersitecie. My zastupali na dziažurstvy z małoj pa źmienach. Kali a pieršaj hadzinie nočy małaja pračynałasia, ja da troch ź joj była, a potym mianie źmianiaŭ Paša, nasiŭ dačku na rukach.
A zranku mama maja prychodziła dapamahać, a my kłalisia spać. Heta było ŭ kancy 2021-ha, a potym u lutym Paša pajechaŭ, i heta była apošniaja naša sustreča. Jon zahinuŭ, kali Alisie było paŭtara hady. I bolš niama čaho zhadać…
— Jak vy daviedalisia pra toje, što Pavieł zahinuŭ?
— 15-je traŭnia 2022 hoda (dzień, kali zahinuŭ Pavieł «Vołat» — S.) byŭ charošy, soniečny dzień. My vyjšli pahulać z Alisaj i majoj mamaj, było ciopła, usio navokał zialonaje. Mnie pazvaniła tavaryška, skazała, što zahinuŭ naš pabracim. My byli šakavanyja.
Za hadzinu da hetaha Paša dasłaŭ mnie paviedamleńnie. U mianie nie było tryvohi. Napisała jamu, što znajomy chłopiec zahinuŭ, ale Paša nie pračytaŭ.
Pačała jamu zvanić, ale jon pa-za zonaj dziejańnia sietki, tak byvaje, mianie heta nie naściarožyła. Nie adkazaŭ jon i viečaram.
Nazaŭtra ŭ mianie nie było navat najmienšaha pačućcia tryvohi. Ja musiła iści na manikiur, i tut mnie pazvaniŭ Pašaŭ pabracim — toj chłopiec, ź jakim jany pačynali słužyć u našym padraździaleńni.
Ja ćmiana pamiataju toj momant. My pavitalisia, a dalej nie pamiataju — nie toje, kab pravał u pamiaci.
Mama skazała, što ja pabialeła, a ja nie mahu navat pieradać, jak heta było. Spačatku mnie zdavałasia, što samaje strašnaje — pazvanić Pašavaj mamie i skazać joj pra heta. Pabracim Dzima kaža: kali ty nie možaš — ja mahu pazvanić. Kažu: nie, ja sama.
…Alisa spałochałasia majho kryku, i mama jaje paviała na vulicu. Potym byŭ tuman, ja ćmiana pamiataju pachavańnie.
Ja razumieła, što kali Dzima zranku pazvaniŭ, to žyćcio złamanaje. I jak isnavać dalej, u mianie nie było ŭjaŭleńnia. Ja nie chacieła pra heta dumać, dumała, što heta mnie prosta śnicca.
Heta sapraŭdy, kali ty chočaš kudyści vybiehčy, biehčy, kryčać, biehčy za im. Ty ŭśviedamlaješ, što jaho ŭžo niama, što jon zahinuŭ…
Uvohule ŭ mianie ciapier takoha ŭśviedamleńnia niama, ja jašče čakaju jaho. I ja viedaju, što adnojčy hety momant pryjdzie, my znoŭ budziem ščaślivyja, ja praŭda nie viedaju, kali.
My ź im byli bolš, čym prosta muž i žonka. Heta byŭ moj najlepšy siabar, moj brat, pabracim. Heta kachańnie, jakoje adbyvajecca adnojčy ŭ žyćci. Ja vielmi kachaju svajho muža i ŭsio-tki spadziajusia, što heta nie kaniec. Nu nie moža prosta tak usio skončycca.
— Vaša kachańnie nie skončyłasia z hibiellu muža, jano praciahvajecca i isnuje nie tolki jak praciah u dziciaci.
— Tak. Heta toje, što budzie zaŭsiody. Ludzi, kali chočuć paspačuvać i nie mohuć padabrać słovy, jany časta pačynajuć havaryć niedarečnaje. Naprykład, časta hučyć fraza, što voś u ciabie dziciatka zastałosia. To bok jany dumajuć, što kali tvoj kachany pamior, a zastajecca dzicia, to heta całkam mianiaje situacyju.
Ja biaźmiežna lublu svajo dzicia, bolš za ŭsich na śviecie. …Ale dačka nie zamienić mnie Pašu. Maja strata nie stanie lahčejšaj ad taho, što jość dzicia.
— Vola, heta praŭda, što vy źbirajeciesia viartacca na vajnu?
— Tak, płanuju. Chacieła raniej, ale pakolki Alisa vielmi maleńkaja, nie atrymlivajecca viarnucca ŭ vojska. Ja zaŭsiody chacieła słužyć, heta sprava majho žyćcia. Prosta ja nie taki kruty voin, jak Paša. Armija dla mianie bolš pra prafiesiju.
A Paša — pryrodžany voin, jon naradziŭsia, kab vorahaŭ źniščać, abaraniać svaju ziamlu, svaju siamju.
Moj udzieł u hetaj vajnie niepaźbiežny, i ja b daŭno stała z mužam u adzin šerah, ale treba hadavać małoje dzicia.
Ja b nie zvalniałasia z armii, kali b Paša nie nastajaŭ na tym, kab ja zajmałasia vučobaj. Jon kateharyčny, ź im lepiej nie spračacca. Heta jaho złuje, i situacyja ad hetaha nie źmienicca, prosta budzie kanflikt. Karaciej, jon nastajaŭ na zvalnieńni.
I jak u vadu hladzieŭ — ja syšła ŭ lutym, a ŭ sakaviku daviedałasia, što ciažarnaja. My z Pašam dumali, što ŭ nas budzie chłopčyk. Niejak siadzieli i ja prapanavała pahladzieć śpis imionaŭ. Ja začytvała mužčynskija — i Paša nivodnaha nie vybraŭ. Tady pačali hladzieć žanočyja imiony. Paša pytajecca: ty dumaješ, dziaŭčynka budzie?
Na UHD praz tydzień lekar skazała, što bačyć dziaŭčynku. Paša abraŭ imia tolki paśla taho, jak ubačyŭ dačku. Kali pryjechaŭ u radzilniu, pahladzieŭ na jaje i skazaŭ: jana — Alisa.
— Vola, ci hutaryli vy z Paŭłam pra toje, što pryviało jaho va Ukrainu, i jak jon staŭ voinam?
— Jak ja ŭžo kazała, jon takim naradziŭsia. Jość unikalny adsotak ludziej, jakija abirajuć hety šlach. Jon ros zdolnym da vajskovaj spravy chłopcam. Zajmaŭsia sportam, adzinaborstvami.
Jon zaŭsiody cikaviŭsia vajnoj, pieradumovami, jak jana pačałasia.
Paśla škoły jak by pastupać u vajskovuju VNU, ale pieradumaŭ praz peŭnyja abstaviny. Chacieŭ słužyć u vojsku, trapiŭ u elitnuju častku, słužyŭ u śpiecnazie. Jahonym aŭtarytetam byŭ dziadula, jaki vałodaŭ roznymi navykami i moh pa domu ŭsio rabić.
Pradzied Pašy Ryhor prajšoŭ usiu Druhuju suśvietnuju vajnu, byŭ u haračych kropkach, mieŭ ranieńni. Dla jaho jon byŭ prykładam sapraŭdnaha voina.
Viarnuŭšysia z armii, jon dumaŭ, što treba dapamahać Ukrainie, zmahacca z hetaj pošaściu. Paša — čałaviek spravy, a nie słova. Jon bahata pra heta nie raspaviadaŭ, a pryjechaŭ i adrazu dałučyŭsia da dobraachvotnickaha bataljona.
Heta była pieršaja šturmavaja rota Da Vinčy. Ich było pryniata nazyvać najmitami. Ale dobraachvotnicki bataljon — heta nie pra hrošy. Jak jany mohuć być najmitami?
Peŭny čas jon prasłužyŭ u toj rocie, a paśla pryjšoŭ u našuju bryhadu i byŭ prafiesijny voin. Jak kamandzir jon haroj stajaŭ za svaich ludziej.
Adnojčy mnie spatrebiłasia afarmlać dakumienty, i bieź jaho niemahčyma było ich zrabić. Kali ja paprasiła jaho pryjechać na dzień, Paša skazaŭ: nie, ja svaich ludziej nie pakinu. U jahonym padraździaleńni było šmat chłopcaŭ biez dośviedu ŭdziełu ŭ bajavych dziejańniach, i jon za ich nios adkaznaść. I dla jaho nonsensam było ich pakinuć i pajechać vyrašać svaje spravy.
U niekatorych drobiaziach jon moh pajści na sastupki, ja mahła vykarystać maleńkija chitraści. Jon lubiŭ mianie, i staviŭsia da mianie bolš pabłažliva.
Paša byŭ dobry, dapamahaŭ ludziam, miłaserny, ščyry. Da vorahaŭ nie mieŭ nijakaj łajalnaści. Kali niechta jamu nie padabaŭsia, to heta było abhruntavana. Jon vykazvaŭ u tvar svaje dumki, niekatoryja byli šakavanyja jaho pryncypovaściu. Ja šmat što ad jaho pieraniała. Heta vielmi mnie dapamahaje ŭ žyćci.
U stanaŭleńni jahonaha charaktaru vialikuju rolu adyhrała maci Paŭła. Jon u jaje pajšoŭ pryncypovaściu i adsutnaściu łajalnaści da drennych ludziej.
…My z Paŭłam ujaŭlali, jakija my budziem staryja. Jon kaža: budziem chadzić pa roznych instancyjach u piensijny fond, ja ahłuchnu. Tak i było b, bo ŭ Pašy paśla ranieńniaŭ byli kantuzii, i jon moh drenna čuć. Kali išli razam, my pa zmoŭčańni bralisia za ruki zaŭždy, aprača času na słužbie, bo tam Paša ličyŭ heta niepryhožym i familjarnym.
***
Bajec biełaruskaha bataljona imia Kastusia Kalinoŭskaha Pavieł «Vołat» atrymaŭ śmiarotnaje paranieńnie padčas apieracyi pa vyzvaleńni ŭkrainskaj vioski ad ruskich zachopnikaŭ. U krytyčnym stanie jaho sprabavali davieści da špitala, ale nie paśpieli.
«Vołat» byŭ sapraŭdnym vajarom-lehiendaj: byŭ paranieny šmat razoŭ, ale kožnaha razu Pavieł padmanvaŭ śmierć — i kožnaha razu viartaŭsia ŭ stroj, pisali jahonyja paplečniki.
