Peter Brown. The World of Late Antiquity — Folio Society, 2014
Pitier Braun. Mir pozdniej Antičnosti. 150—-750 hh. n. e. Novoje litieraturnoje obozrienije, 2024.
Kniha Mery Biord SPQR skančałasia jakraz na akcie nadańnia rymskaha hramadzianstva impierataram Karakałaj usim žycharam Rymskaj Impieryi ŭ 212 hodzie, i całkam łahičnym vyhladała praciahnuć čytańnie novaapublikavanym pierakładam užo kłasičnaj pracy (pieršaja publikacyja — ažno 1971 hoda!!) Pitera Braŭna.
Ale pry addalenaści ŭ časie stvareńnia prac i vybary chranałahična adroznych pieryjadaŭ isnavańnia Rymskaj dziaržavy jość i adno sutnasnaje padabienstva miž aŭtarami: jany aboje imknucca paźbiehnuć fatalistyčnaha naratyvu pra padzieńnie Rymskaj Impieryi. Tolki Biord zasiarodžvajecca na farmavańni rymskich palityčnych instytutaŭ, a Braŭn abapirajecca na niejtralny termin «poźniaja antyčnaść» i spyniajecca na vyrastańni ŭ hety čas novych instytutaŭ, na revalucyjnych źmienach hetaha času. Tamu jadnaje hetyja dźvie knihi svojeasablivy histaryčny aptymizm pry razhladzie staražytnarymskaj historyi.
Ale na hetym padabienstvy, mabyć, i skončvajucca. Dla Braŭna charakterny ŭsio ž styl abahulnieńniaŭ, jaki hruntujecca na erudycyi, Biord vielmi aściarožnaja i ŭ hetym płanie bolš blizkaja da sučasnych standartaŭ navukovaści ŭ svaim piśmie. Braŭn napisaŭ nievialikuju pa abjomie knihu (rasiejski pierakład — 256 staronak), ale vielmi nasyčanuju pa svaich praniźlivych vysnovach, niečakanych abahulnieńniach i navat paradaksalnych śćvierdžańniach. Biezumoŭna, adbyvajecca heta za košt dokaznaj bazy i arhumientavanaści, niekatoryja śćvierdžańni jak byccam padvisajuć u pavietry, naprykład, vielmi cikavaja razmova pra evalucyju elit u Rymskaj impieryi i prychod da ŭłady vajskovaj elity, i Braŭn źviazvaje chutkaść raspaŭsiudu chryścijanstva z hetaj źmienaj: «Lohkaść, ź jakoj chryścijanstva ŭstanaviła kontrol nad vyšejšymi kłasami Rymskaj impieryi ŭ IV stahodździ, była nastupstvam pieravarotu, jaki źmiaściŭ impieratarski dvor u centr hramadstva «novych ludziej». I mianie hety tezis začapiŭ, a voś razhortvańnia niama, Braŭn idzie dalej.
Ahułam, i heta taksama mianie pryvabiła, aŭtar dosyć časta apieruje katehoryjami histaryčnaj sacyjałohii, jaho nie asabliva cikavić pierakaz učynkaŭ impierataraŭ i pieralik vajskovych sutyčak, jaho cikavić sacyjalnaja dyfierencyjacyja, vyłučeńnie elitaŭ, uzajemadziejańniami pamiž roznymi słajami hramadstva. Tak, pry apisańni adnaŭleńnia rymskaha hramadstva ŭ IV stahodździ jon źviartaje ŭvahu nie tolki, što heta była restaŭracyja dolce vita bujnych ziemleŭłaśnikaŭ, ale i narastańnie prorvy miž bahatymi i biednymi, a razam z tym — rost sacyjalnaj mabilnaści.
I asabliva aŭtara cikavić, jak źmianialisia ŭjaŭleńni, na čym budavałasia łajalnaść impierataru, jak adčuvali žychary svaju prynaležnaść da impieryi. Pry hetym Braŭn lohka piša ŭ stylistycy «jak jano było», takim raskošnym stylem prafiesara staroj škoły, jaki dziakujučy svajoj erudycyi pranikaje ŭ rozumy ludziej raniejšych časoŭ.
Asabliva šmat uvahi (praktyčna bolšuju častku hetaj nie takoj vialikaj knihi) jon nadaje vybuchu relihijna-fiłasofskich pošukaŭ, źviazanych i z pašyreńniem nieapłatanizmu, i z pašyreńniem chryścijanstva. Mabyć, tamu heta kniha i vyjšła ŭ sieryi Studia religiosa, hetuju napružanaść u razvahach pra dačynieńni z sakralnym Braŭn ličyć «duchoŭnaj revalucyjaj», najvyšejšym dasiahnieńniem poźniaj antyčnaści. Braŭn u svajoj optycy źviartajecca da analizu nastrojaŭ, niejkich pačućciaŭ, jakija łunali ŭ pavietry i ŭpłyvali na śviadomaść: ale ŭ mianie zastajecca skiepsis, jak možna vieryfikavać «adčuvańnie nieminučaha «praryvu» boskaj enierhii va ŭnutrany śviet indyviduuma»?
Z druhoha boku, my ciapier žyviom u całkam u inšych katehoryjach, i nam ciažka zrazumieć, čym tak istotnyja pytańni pryrody Boha i čałavieka, jakija raździrali poźnieantyčny śviet.
Braŭn pryvablivaje tym, što jon jak byccam žyvie hetymi dyskusijami (i što istotna, jon začaravany łohikaj myśleńnia ŭsich płyniaŭ, imkniecca być nie suchim i niejtralnym, a natchnionym palotam dumki i prahaj spaznańnia). Možna tolki pazajzdrościć, ź jakim stylistyčnym majsterstvam i niejmaviernaj erudycyjaj aŭtar spałučaje čullivaść da sacyjalnych adroźnieńniaŭ i ŭražlivaść da teałahičnych kanceptaŭ. Sapraŭdy, u takoj optycy poźniaja antyčnaść — heta nie dehradacyja sistemy kiravańnia, a paŭstavańnie novaj duchoŭnaści.
Razumieješ, čamu kniha atrymała status kłasičnaj: jana žyvaja, dyskusijnaja, začaroŭvaje mahijaj novych idej, i heta ŭ nadzvyčaj kancentravanym vyhladzie (264 staronak). Tak ciapier užo nie pišuć.
