Toje, što hieroi Struhackich nazyvali źniavažlivym słovam «śleh», my siońnia nazyvajem «virtualnaj realnaściu». Piša Vital Taras.
Kancavaja stancyja prahresu
Kažuć, bilety na stereaviersiju «Avatara» ŭ minskim kinateatry «Kijeŭ»vykuplenyja na miesiac napierad. Moža stacca, pačatkam XXI stahodździa budučyja historyki buduć ličyć nie terarystyčnuju ataku na WTC u Ńju‑Jorku 11 vieraśnia 2001 hoda, ale rubiež 2009—2010 hadoŭ, kali ŭ prakat vyjšaŭ halivudski błakbaster Džejmsa Kemierana. Heta nie tolki cud kampjutarnaj techniki na miažy fantastyki, ale i sapraŭdny tryumf hłabalizmu.
Dniami ŭłady KNR źniali «Avatar» z kinaprakatu, kab jon nie stvaraŭ kankurencyi kitajskaj kinapradukcyi. Darečy, niekatoryja kitajcy ŭhledzieli ŭ filmie pra płanietu Pandora adlustravańnie žyllovych prablem u pieranasielenych kvaterach Padniabiesnaj. Naprykład, epizod, dzie pandorskija tubylcy śpiać u hamakach…
Za paru miesiacaŭ prakatu ŭ śviecie «Avatar» sabraŭ 1,8 miljarda dalaraŭ. Vidać, baraćba z hłabalnym kryzisam paśpiachova zavieršyłasia. Čałaviectva prybyvaje na kancavuju stancyju «Avatar».
Vyšej za ŭsich kinakrytykaŭ i kulturołahaŭ u śviecie šedeŭr acanili rasijskija kamunisty. Dakładniej — Centralny Kamitet kamunistaŭ Pieciarburha i Leninhradskaj vobłaści, jaki pad uražańniem ad ubačanaha pryniaŭ śpiecyjalnuju zajavu. Nivodzin fantast nie zdoleŭ by vydumać padobny dakumient.
Avatary ŭsich krain, jadnajciesia!
Aŭtary zajavy ściorli miažu miž fantastykaj i realnaściu.
«Film Kemierana — častka jezuickaha płana administracyi Abamy ŭ farmavańni vobraza dobraha dziadziečki Sema… Kemieran… pieranios dziejańnie svajho prymityŭnaha prapahandysckaha filma ŭ stvorany A. i B. Struhackimi śviet płaniety Pandora. Hetaja płanieta była adkrytaja i palitaja kryvioj savieckich kasmanaŭtaŭ (!)… Kemieran… pasyłaje ŭ kosmas zuchavataha desantnika — zabojcu i pryhniatalnika Iraka, Juhasłavii, Afhanistana, Haici i Samali… Bijołah‑nacyst Sihurni Uivier jaskrava demanstruje mety reformy amierykanskaj sistemy achovy zdaroŭja, jakuju pravodzić administracyja Abamy…»
Ci treba kazać, što na zaviaršeńnie svajho humannaha pasłańnia «kamunary»zaklikajuć aryštavać režysiora filma.
Antyŭtopiju — ŭ žyćcio
Adnačasova ŭ rasijskim internecie źjaviłasia infarmacyja, byccam Barys Struhacki abvinavaciŭ aŭtaraŭ «Avatara» ŭ płahijacie. Piśmieńnik publična abvierh niedarečnuju vydumku. Nijakich pierasiačeńniaŭ, aproč supadzieńnia ŭ naźvie płaniety, pamiž scenarom amierykanskaj stužki i staroj apovieściu bratoŭ Struhackich «Śviatło poŭdnia. CHCHII stahodździe» niama.
Tvorčaść kamunistaŭ Lenvobłaści sapraŭdy vyklikaje ŭ pamiaci tvory Arkadzia i Barysa Struhackich — ale nie tyja, dzie pieramahajuć «ideały sacyjalizmu», a satyryčnyja. Naprykład, «Kazka pra trojku» z takim piersanažam, jak demahoh Chlebaŭvodaŭ. Abo apaviadańnie pra toje, jak saviecki krytyk zarezaŭ knihu maładoha fantasta na toj padstavie, što jaje hieroi lotajuć na kasmalocie z chutkaściu, vyšejšaj za chutkaść śviatła. Pakolki heta abviarhaje pastułat Albierta Ejnštejna, a Ejnštejn u svoj čas byŭ vymušany emihravać z nacysckaj Hiermanii, krytyk zrabiŭ vysnovu, što aŭtar knihi — fašyst. Padobnaja łohika prysutničaje ŭ razvahach ciapierašnich krytykaŭ‑kamunistaŭ.
Jašče ŭ 1960‑ia na źmienu typova savieckaj fantastycy kštałtu «Krainy barvovych chmaraŭ» u tvorčaść Struhackich pryjšło toje, što jany sami nazvali «fantastykaj blizkaha prycełu». Naprykład, apovieść «Drapiežnyja rečy XX stahodździa», jakuju Barys Struhacki niadaŭna nazvaŭ adnym z samych prarockich svaich tvoraŭ. U knižcy bratam (Arkadź Struhacki pamior niekalki hadoŭ tamu) udałosia ŭhadać «šlach čałaviectva na bližejšyja dziesiacihodździ, šlach da postindustryjalnaha hramadstva, hramadstva spažyvańnia».
Aŭtary ličyli, što pišuć antyŭtopiju, apisvajuć zusim hniusny śviet. Ale toje, što hieroi knihi nazyvajuć źniavažlivym, pachabnym, pavodle zadumki aŭtaraŭ, słovam «śleh», siońnia my nazyvajem «internetam», «ekstazi», «virtualnaj realnaściu». A słova «ślahač» lohka zamianić słovam «błohier».
Pach budučyni
Fantast i fiłosaf Barys Struhacki ličyć, što budučyniu pradkazać niemahčyma. «Možna pradkazać duch budučyni, jak Uełs pradkazaŭ duch XX stahodździa, — upeŭnieny jon. — Ale heta aŭra, heta miraž, nijakich detalaŭ, nijakaj kankretyki. Jak žychary amazonskich džunhlaŭ ničoha nie mohuć skazać pra śviet sučasnaj cyvilizacyi. Chaj navat jany sustrakajucca z asobnymi jeŭrapiejcami, chaj navat jany bačać televizar, samalot, ale skłaści choć niejkaje ŭjaŭleńnie pra toje, jaki ž jon, hety śviet — jany nie zmohuć».
U tym samym intervju prahučaŭ maleńki frahmient zapisaŭ, zroblenych bratami Struhackimi na pačatku 1960‑ch. Tolki‑tolki skončyłasia chruščoŭskaja «adliha». Jašče napieradzie praces dysidentaŭ Siniaŭskaha i Daniela, sud nad Iosifam Brodskim, jakoha abvieściać «darmajedam», uvarvańnie savieckich tankaŭ u Čechasłavakiju. Ale voś pra što dumali litaratary‑fantasty ŭ 1963 hodzie: «Nie treba nadziej na śvietłuju budučyniu. Nami kirujuć žłaby i vorahi kultury… Jany zaŭsiody buduć suprać nas. Jany nikoli nie dazvolać nam kazać toje, što my ličym słušnym…»
Što‑niebudź istotna źmianiłasia za piaćdziesiat hadoŭ? Prynamsi, «aŭra», «duch» zastalisia, jak u XX stahodździ.
Zajava pieciarburhskich kamunistaŭ nahadvaje tryźnieńnie. Čałaviectva, pavodle Marksa, śmiajecca, raźvitvajučysia sa svaim minułym. A niadaŭni zaklik minskich kamunistaŭ adnavić pomnik Stalinu ŭ stalicy Biełarusi — taksama śmiešnaje tryźnieńnie? Ci prahnoz na bližejšuju budučyniu? A moža, my prosta jašče nie vyjšli z džunhlaŭ? Choć užo majem mahčymaść hladzieć «Avatar» u 3D‑farmacie.
