Biełarusy ŭ svajoj bolšaści siońnia absalutna nie hatovyja vyvučać zamiežnyja movy pa-biełarusku (kali kazać pra realnych biełarusaŭ, a nie pra stvoranych u niečym ujaŭleńni). Prosta dziela taho, što biełaruskaja mova dla bolšaści siońniašnich biełarusaŭ — nie taja, na jakoj jany dumajuć i jakoj karystajucca ŭ štodzionnym pobycie. Dumajuć i vykarystoŭvajuć štodnia jany rasiejskuju movu. I dziela taho, naturalna, praz hetuju movu im praściej vyvučać i inšyja — bo, zasvojvajučy hramatyčnyja, fanietyčnyja dy inšyja normy, im nie davodzicca pieraadolvać lišnija ciažkaści, vysłuchoŭvajučy tłumačeńni i biez taho časam až zanadta składanych i zabłytanych praviłaŭ na nie zusim zvykłaj movie.
Faktyčna situacyja vyhladała b tak — čałaviek vysłuchoŭvaje tłumačeńni vykładčyka pa-biełarusku, u hałavie pierakładaje heta na rasiejskuju movu i tolki potym pačynaje niejak raźbiracca z toj kankretnaj movaj, jakuju jon, ułasna kažučy, vyvučaje. Kamu heta patrebna? Tolki ludziam idejnym, dla jakich vykarystańnie biełaruskaj movy pry vyvučeńni, skažam, anhielskaj — sprava pryncypu. Nu i, taksama, naturalna, tym ludziam, dla jakich biełaruskaja mova realna chatniaja, h.zn. taja mova, na jakoj jany dumajuć.
Takich ludziej vielmi-vielmi ŭ sučasnaj Biełarusi mała, ale jany ŭsio ž jość — i mienavita na ich raźličana sieryja knih «Biełaruskija JeŭraHramatyki». I jaje źjaŭleńnie dla BIEŁARUSKAMOŬNAJ supolnaści sapraŭdy maje vielmi važnaje značeńnie. Bo raniej navat tyja, chto ŭsioj dušoj chacieŭ vyvučać zamiežnuju movu pa-biełarusku (u tym liku i ja sam), usio ž taki musiŭ rabić heta pa-rasiejsku dziela poŭnaj (ci amal poŭnaj) adsutnaści biełaruskamoŭnych padručnikaŭ, słoŭnikaŭ, dapamožnikaŭ i da t. p. Dziela hetaha časta i składvajecca absalutna paradaksalnaja situacyja, kali ŭ absalutna biełaruskamoŭnych ludziej pry patrebie pierakłaści niešta z zamiežnaj ci na zamiežnuju movy raptam padśviadoma pačynajuć uspłyvać u hałavie rasiejskamoŭnyja vyrazy, i im praściej z zamiežnaj movy pierakładać na rasiejskuju, čym na biełaruskuju, choć zvyčajna jany havorać mienavita pa-biełarusku.
Toje samaje i z prafiesijnymi pierakładčykami — asabista mnie vielmi časta davodziłasia sutykacca ź situacyjaj, kali na niejkim mierapryjemstvie pierkładčyk padčas pryvatnych razmoŭ prosta cudoŭna razmaŭlaje pa-biełarusku, ale kali dachodzić sprava da pierakładu — pierakładaje na rasiejskuju, choć aŭdytoryja, dla jakoj pierakład pryznačany, zbolšaha biełaruskamoŭnaja. Heta nie dziela taho tak adbyvajecca, što biełaruskaja mova apryjorna z zamiežnaj nie suadnosicca (jak, mahčyma, dumajuć apantanyja «rusapiaty») — pryčyna vyklučna ŭ adsutnaści adpaviednaj biełaruskaj litaratury dla vyvučeńnia zamiežnych moŭ. I z dadzienaha punktu hledžańnia vydańni, jakija robić vydaviectva Siŭčykava, dla BIEŁARUSKAMOŬNAJ častki biełarusaŭ prosta nieacennyja (viadoma, kali jany majuć naležnuju jakaść). Adpaviedna dla rasiejskamoŭnaj (bolšaj) častki biełarusaŭ jany nijakaha značeńnia nie majuć i nijak vykarystoŭvacca nie buduć. Takaja, na žal, u nas ciapier situacyja. I jaje treba adekvatna aceńvać.
Śćvierdžańni ž, što «Pry panavańni rasiejskaj movy, navat nie razmaŭlajučym svabodna pa-biełarusku vyvučać zamiežnuju na biełaruskaj budzie bolš efiektyŭna, bo dapamahaje abstrahavacca ad moŭnych kanstrukcyj i stereatypaŭ rasiejskaj movy» ci što «Na biełaruskaj budzie bolš efiektyŭna chacia b z taje pryčyny, što tut hramatyka bližejšaja da anhielskaj, dyj słoŭ našmat bolš padobnych. Navučańnie anhielskaj na biełaruskaj dazvolić adrazu zrazumieć, jak pravilna zadavać pytańni (Do you…) — Ci vy…, užyvać pravilnyja prynazoŭniki (translate into English) — pierakłaści ŭ anhielskuju, i h. d." padajucca mnie pryciahnutymi za vušy. Čamuści aŭtar apošniaha śćvierdžańnia i sam nie zaŭvažyŭ, što jon, kažučy pra «pravilnyja» prynazoŭniki, sam jon u jakaści prykładu pryvioŭ jakraz absalutna niapravilny. Bo pa-biełarusku nichto nie kaža «pierakłaści Ŭ anhielskuju», a tolki «pierakłaści NA anhielskuju». Što ž, ničoha dziŭnaha tut niama — daŭno viadoma, što ščyraja idejnaja u niečym pierakananaść nie zaŭsiody tojesnaja (a moža, i nikoli) abjektyŭnamu pohladu na rečy.
Aleś Jurkaviec
Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna?
Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH
