Biełaruskamoŭnyja dziaŭčaty — «biełyja varony» ŭ hramadstvie? 83

Niahledziačy na toje, što ŭ našaj krainie dźvie dziaržaŭnyja movy, na biełaruskaj u paŭsiadzionnym žyćci razmaŭlajuć adzinki. Kali być dakładniej, pa dadzienych statystyki, kolkaść takich ledź-ledź pieravyšaje 20% nasielnictva Biełarusi.

My paprasili troch biełarusak, viernych rodnaj movy, raspavieści, jak heta być svajho rodu «biełymi varonami» u hramadstvie, čamu jany nie pajšli, jak bolšaść, pa bolš lohkim šlachu, i z čym im davodzicca sutykacca z-za svajoj biełaruskamoŭnaści.

Antosia, 26 hod, sakratar:

«Jak napisała kaliści biełaruskaja paetka Jaŭhienija Janiščyc, „…pačynajecca ŭsio ź lubvi…“ — voś tak i ŭ mianie ŭsio pačałosia z kłasičnaj historyi pra kachańnie.

U 10-m kłasie da nas pryjšoŭ novy nastaŭnik biełaruskaj movy i litaratury, małady mužčyna. I jon niejak adrazu, ź pieršaha ŭroka ździviŭ mianie svaim „niestandartnym padychodam“ da pracesu navučańnia: u šeruju budzionnaść školnaha žyćcia ŭvarvaŭsia podych svabody i tvorčaści.

Dla mianie heta byŭ ceły Novy Śviet. Nu i, kaniečnie, ja pa-padlecku ščyra zakachałasia ŭ svajho nastaŭnika i jaho pradmiet. Stała naviedvać biblijateku, čytać knihi, jakija nie ŭklučany ŭ školnuju prahramu, udzielničała ŭ alimpijadach. A adnojčy naš nastaŭnik prapanavaŭ mnie i siabroŭcy schadzić na litaraturnuju imprezu. Tam ja, zdajecca, upieršyniu pačuła biełaruskuju movu z vusnaŭ roznych ludziej. Dahetul mnie stereatypna ŭjaŭlałasia, što ŭ paŭsiadzionnym žyćci joju karystajucca vyklučna nastaŭniki.

Viartajučysia ź imprezy, my ź siabroŭkaj vyrašyli pasprabavać razmaŭlać adna z adnoj pa-biełarusku. Tady heta pieršaja sproba dałasia ciažka: padoŭhu pryhadvali nieabchodnaje słova, saromielisia, bo padavałasia, što ŭsie ludzi navokał hladziać na nas… Tak heta było dla nas niezvyčajna. Ciapier, darečy, sama niaredka sutykajusia z takim šabłonnym uspryniaćciem:

pačuŭšy maju biełaruskuju, ludzi adrazu zapytvajuć: „Nastaŭnica ci apazicyjanierka?“

Dalej było pastupleńnie na fiłfak, chacia jašče hod tamu rychtavałasia iści ŭ linhvistyčny. Tady, kaniečnie ž, najmienš dumałasia pra praktyčnyja rečy: pracu, zarobak i h.d. Ciapier, moža, vybrała b i niešta inšaje, bo razumieju, što spałučyć toje, što padabajecca, i toje, što prynosić narmalny zarobak, atrymlivajecca daloka nie zaŭždy.

Mnie pašenciła, što ciapier ja pracuju ŭ biełaruskamoŭnym kalektyvie. Ale pracu biełaruskamoŭnamu čałavieku znajści składaniej. Koła pošukaŭ značna abmiažoŭvajecca peŭnymi śfierami.

Nu, heta asobnaja „balučaja tema“.

Dosyć ciažka ŭ psichałahičnym płanie adbyvaŭsia moj pierachod na biełaruskuju movu ŭ siamji. Pa-pieršaje, dla rodnych takaja źmiena była niazvykłaj i niekamfortnaj: ŭsio heta vyhladała dla ich štučna i „naciahnuta“. Usio žyćcio razmaŭlała na adnoj movie, a tut — na tabie! Pa-druhoje, šmatlikija słovy z majoj „pryčasanaj“ litaraturnaj movy rodnyja, jakija pa bolšaści čuli biełaruskuju hutarku tolki ŭ vioscy (a sučasnaja mova našych viaskoŭcaŭ vielmi zrusifikavanaja, bližej da trasianki), paprostu nie razumieli…

Praŭda ciapier, kali ja razmaŭlaju pa-biełarusku ŭžo niedzie 8 hod, takija prablemy bolš nie ŭźnikajuć: rodnyja daŭno zvyklisia i cudoŭna mianie razumiejuć. Bolš za toje:

kali spačatku baćka staviŭsia da takoj majoj inicyjatyvy vielmi skieptyčna, moža, navat saromieŭsia majho dzivactva, to ciapier siabram havoryć pra mianie ledź nie z honaram!

Ja ni ad kaho nie čakaju i nie patrabuju dziela mianie pierachodzić na biełaruskuju movu, chacia kali ludzi heta robiać, mnie, biezumoŭna, pryjemna. Dla mianie hałoŭnaje nie „adstajać svaju pryncypovuju pazicyju“, a prosta być saboj. Nie lublu, kali mianie sprabujuć „abiarnuć u svaju vieru“: ja za svabodu pohladaŭ, za dobraachvotny vybar. I heta datyčycca nie tolki movy…»

Palina, 26 hod, fiłołah:

«Nie pamiataju, z čaho ja raptam stała razmaŭlać pa-biełarusku, daŭno heta było. Ale dla mianie biełaruskaja mova nie matčyna — heta fakt.

Baćki ŭ mianie naohuł ruskija, i mianie z hetaj pryčyny taksama zapisali ruskaj. Ale nacyjanalnaść — jana nie ŭ paśviedčańni ab naradžeńni, jana ŭ dušy.

Kali ŭ mianie pytajucca, čamu ja razmaŭlaju pa-biełarusku, ja kažu: a mnie padabajecca! Nu chiba ŭsim rastłumačyš, što razmaŭlać pa-biełarusku ŭ Biełarusi — heta naturalna?

Časam biełaruskaja mova mianie davodziła kali nie da Kijeva, to da zavoda chaładzilnikaŭ — dakładna. Siadaju ja ŭ taksi, kažu: „Da Hadzińnikavaha zavoda“. Siadžu sabie, pahladvaju ŭ akienca i razumieju, što jedziem my zusim nie da parka Čaluskincaŭ, a da Kamsamolskaha voziera. Hetaje nieparazumieńnie, zasnavanaje na mižmoŭnym suhuččy minskich zavodaŭ, vyliłasia tady dla mianie ŭ lišnija kiłamietry, rubli i chviliny, jakija my z taksistam vyrašyli padzialić papałam.

Ci voś jašče byŭ vypadak. Zachodžu ja niejak u bank, źviartajusia da kasirki, a jana mnie tak rezka, pa-sabačy: „Hovoritie po-čiełoviečieski!“ Dyk voś, takija vypadki vymušajuć mianie časam pierachodzić na ruskuju movu ŭ tych situacyjach, kali ja zacikaŭlena, kab mianie zrazumieli i zrazumieli pravilna.

Tak skłałasia, što z mužam my taksama musili šukać ahulnuju movu, i jana ŭ nas akazałasia ruskaja. Čałaviek źmianiajecca, kali razmaŭlaje na inšaj movie: źmianiajucca nie tolki słovy i huki, ale i intanacyja i ład myśleńnia. Biełaruskamoŭnaja ja dla muža — čužaja.

Zaraz ja maładaja mama i znachodžusia ŭ dekrecie. I siońnia mova dla mianie vykonvaje najpierš kamunikacyjnuju funkcyju. Ja stamiłasia być šyldaj biełaruskaj movy, muziejnym ekspanatam, na jaki dziviacca naviedvalniki. Ciapier mnie pryjemna pahavaryć na movie ź siabrami i kalehami (bałazie, siarod ich šmat biełaruskamoŭnych), adnak ja biez prablem pierachodžu na ruskuju movu, kali baču, što surazmoŭcu ciažka padtrymlivać sa mnoj hutarku. A dačku ja maru vyraścić paŭnavartasnaj bilinhvaj, kab jana nikoli nie adčuvała „moŭnych“ kompleksaŭ».

Alaksandra, 26 hod, śpiecyjalist pa siertyfikacyi:

«Zdajecca, žyvu ja, jak usie, i ničoha nie musić vydzialać mianie z natoŭpu. Ale, na žal, tak stałasia, što ludzi, jakija žyvuć u Biełarusi i abirajuć biełaruskuju movu jak srodak znosin u paŭsiadzionnym žyćci, vidavočna vyklikajuć cikavaść u hramadstva. Biezumoŭna, mnie chaciełasia b, kab usie biełarusy pačali razmaŭlać na svajoj rodnaj movie, ale, jak kažuć, pačynać treba zaŭsiody ź siabie. Voś ja i pačała. Darečy,

pa-biełarusku ŭ siamji razmaŭlaju tolki ja. Moj muž mianie zaŭsiody padtrymlivaje, ale sam razmaŭlać saromiejecca, kaža, što movy nie viedaje.

Adrazu paśla zakančeńnia ŭniviersiteta ja ŭładkavałasia sakratarkaj na firmu, jakaja zajmałasia prodažam klimatyčnaha abstalavańnia. Na pracy ja razmaŭlała pa-rusku, arhumientujučy hety tym, što tak mianie zrazumieje bolšaja kolkaść ludziej. Ale adnojčy,

moj načalnik (budu ŭdziačna jamu zaŭsiody), pačuŭ, jak ja razmaŭlaju pa-biełarusku, i paprasiŭ mianie z hetaha času nie pierachodzić na ruskuju movu.

Pieršyja dni było vielmi składana adkazvać na telefanavańni: treba było kožnamu (!) u vietlivaj formie patłumačyć, čamu ja razmaŭlaju pa-biełarusku. Z taho času biełaruskaja mova tolki dapamahała mnie ŭ pracy. Ludzi lohka zapaminali mianie, a niekatoryja pytańni dziakujučy movie vyrašalisia chutčej.

Ale zdarałasia i takoje, što ja telefanavała kamuści i čuła:

„Hospodin N, voźmitie trubku, tam vas kakaja-to sumasšiedšaja chočiet usłyšať: razhovarivajet po-biełorusski“. Ale takija reakcyi chutčej vyklučeńnie, čym praviła.

U asnoŭnym, pačuŭšy mianie, ludzi musiać dać svoj kamientar nie ŭ takoj ahresiŭnaj formie. Adnojčy da mianie ŭ kramie padyšła babulka i skazała: „Dziaŭčynka, dziakuj tabie za movu!“ Biezumoŭna, mnie było pryjemna heta čuć.

Takija situacyi možna paraŭnać z vypadkami, kali ty bačyš čałavieka, jaki piša levaj rukoj. Čamuści ŭsie chočuć raskazać jamu, što levaj rukoj pišuć tvorčyja ludzi, abo paviedamić, što čyjści znajomy, susied i pad. taksama pišuć levaj rukoj, ci prosta zaŭvažyć: „O, ty pišaš levaj rukoj!“ Ty cikaviš ludziej, i jany chočuć paznajomicca z taboj bližej.

Takim čynam, biełaruskaja mova, na moj pohlad, robić žyćcio tych, chto joju karystajecca, vielmi raznastajnym! Nu i, kaniečnie, mnie chočacca, kab ludzi čuli mianie i viedali, što ŭ Biełarusi razmaŭlajuć pa-biełarusku. A ŭ zaklučeńnie chaču skazać: ja stała razmaŭlać pa-biełarusku ŭ pieršuju čarhu tamu, što ja lublu svaju movu i liču jaje samaj pryhožaj u śviecie!»

Alena Kołasava, Lady.tut.by

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH