Hieraičnaja historyja natchniaje, napaŭniaje pačućciem honaru, adkryvaje novyja dalahlady. Na hruncie minułaha budujucca pierśpiektyvy.
Biez ahulnaj historyi hublajucca adzinstva nacyi, mahčymaści paśpiachovaha raźvićcia -- toje, što možna abaznačyć jak drajv žyćcia.
Viedańnie historyi i pavaha da jaje łučyć, spryjaje dyjałohu. Nacyja – nie zhraja, tym bolš nie statak. Abvalilisia ideałahičnyja zasłony i my zrazumieli, što nie ŭvieś čas i nie ŭsie ŭ Biełarusi chadzili ŭ savieckaj čaradzie.
Danos staršyni sielsavieta.
Pratakoł dopytu Paraski Biryč. Pieršaja staronka.
Ordar na aryšt i pieratrus Cimocha Biryča (baćki Michasia), Mikałaja Kazaka i Piotry Jeŭstrada.
«Ankieta aryštavanaha», składzienaja na Piotru Jeŭstrada. U hrafie «hramadzianstva» značycca «RSFSR»: asabisty Zachfrontu nie viedali pra isnavańnie asobnaj Savieckaj Biełarusi?
Ich imiony zusim niadaŭna vyjšli z archivaŭ na śviatło žyćcia.
Braty Bohdany, Ivan i Mitrafan, Piotra Jeŭstrad i Michaś Biryč byli siarod dobraachvotnikaŭ, što ŭ listapadzie 1920-ha zapisalisia ŭ Pieršy Słucki połk, kali Rada Słuččyny abjaviła mabilizacyju va ŭzbrojenyja siły BNR.Jany byli ziemlaki: ź vioski Račkavičy Čaplickaj vołaści (ciapier – Słucki rajon). Chutčej za ŭsio, dobraachvotnikaŭ ź vioski było bolej, ale krynicy ŭ Dziaržaŭnym archivie Minskaj vobłaści raskryli pakul tolki ich imiony.
Pry kancy listapada 1920 h. Pieršy Słucki połk zajmaŭ učastak frontu ad Siemiežava da Vyzny – kala 20 km. Bajavyja dziejańni pačalisia 27 listapada.
Tym, chto sumniajecca ŭ “sapraŭdnaści” Słuckaha paŭstańnia, varta pačytać savieckija krynicy – sapraŭdnyja frantavyja zvodki.“Siemiežava -- stalica Biełaruskaj Rady. Ciažkaja praca, – spačuvała balšavickaja hazieta “Źviezda”, – vypała na dolu siemiežaŭskaha reŭkoma, jaki achapiŭ rajon pa frontu na 70 vierst i tolki što byŭ vyzvaleny ad biełaruskich band… Buržuaznaja Rada pasprabavała znoŭ avałodać Siemiežavam, što joj i ŭdałosia. Taksama jany avałodali i inšymi savieckimi nasielenymi punktami i ŭžo maryli pra zachop Słucku...” “...18 śniežnia biełaruskija vojski ŭvarvalisia ŭ miastečka Siemiežava i Vyznu”, -- paviedamilaŭ u spravazdačy i słucki vajenkom.
U hetych padziejach, pra jakija z tryvohaj pisaŭ saviecki druk, brali ŭdzieł i chłopcy z Račkavič.
“Był diejatielem pri Biełorusskoj okkupacii”
Jany nie byli navičkami ŭ biełaruskaj spravie.
Michaś Biryč da paŭstańnia, pa rasparadžeńni Słuckaj Rady, byŭ kamiendantam Vyzny (ciapier Čyrvonaja Słabada Salihorskaha rajona), Ivan Bohdan byŭ vojtam i kiravaŭ mabilizacyjaj.“On był diejatielem pri Biełorusskoj okkupacii, izdavał prikazy o mobilizacii nasielenija dla izhnanija bolšievikov iz Biełoruśsii…” – zaśviedčyć paźniej ahienturnaja daviedka. Heta ž treba dadumacca: vinavacić miascovaha čałavieka ŭ akupacyi ŭłasnaj ziamli! Cynizm i nachabstva prasiakaje ŭsiu tahačasnuju palityku savietaŭ na biełaruskich ziemlach.
Praŭda, Bohdanaŭ zahad pra mabilizacyju ŭ Pieršuju Bryhadu BNR, nakiravany im u rodnyja Račkavičy i navakolnyja vioski, sialanie ŭspryniali z naściarohaju, a pradbačlivy staršynia Račkavickaha sielskaha savieta schavaŭ papieru ŭ šufladu.
Dziakujučy tamu staršyniu, a dakładniej, jaho danosu, my siońnia viedajem imiony bratoŭ Bohdanaŭ, Jeŭstrada i Biryča. Danosy, śviedčańnie prajaŭ tajemnych ludskich žarściaŭ, nastrojaŭ i niepryhožych pavodzin -- źmiastoŭnyja krynicy dla rekanstrukcyi histaryčnych padziej.Asabliva ŭ časy hłabalnaha pieradziełu majomaści i ŭłady.
“Žyvuć vielmi arhanizavana, adzin druhoha nie zdaduć…”
15 žniŭnia 1921 h. načalnik asobaha pamiežnaha pasta № 4 upaŭnavažany Rozaŭ z zajavy miascovaha staršyni sielsavieta Č. (z etyčnych mierkavańniaŭ nie paznačaju jaho proźvišča) daviedaŭsia, što Ivan Bohdan viarnuŭsia «z bandytyzmu» ŭ rodnyja miaściny. (Heta, treba razumieć, vajary Bryhady BNR, paśla adstupleńnia na polskuju terytoryju, viartalisia dadomu z łahieraŭ dla internavanych ŭviesnu 1921-ha.)
Ale danos infarmavaŭ, što Bohdan z chaŭruśnikami zbroi nie skłali.U rajonie Vyzny dziejničaje partyzanski adździeł, paviedamlaŭ staršynia sielsavieta. Im kiruje Bohdan...
Paŭstancy mieli dysłakacyju ŭ lesie pobač z zaścienkam Apaminy. Žychary zabiaśpiečvali ich charčavańniem. (“Kuplali śviniej i pieradavali ŭ les”, – byŭ padrabiaznym u detalach čyrvony ahient.)Hałoŭnym u słužbie zabiaśpiačeńnia byŭ švahra Michasia Biryča – Vasil Dubovik. Michaś pakidaŭ u duple dreva zapiski: što i kolki treba padrychtavać. Schiema pastaŭki praduktaŭ była raspracavanaja tak, što viaskoŭcy-pastaŭščyki nie sustrakalisia i nie viedali adzin adnaho.
Dubovik raźmiarkoŭvaŭ abaviazki siarod žycharoŭ zaścienka, sam u Słuck nie ryzykavaŭ pakazvacca: pa spravach dasyłaŭ ludziej. Sieksot, jaki zabiaśpiečvaŭ infarmacyjaj upaŭnavažanaha Rozava, pisaŭ u čarhovym daniasieńni: “…usie žychary hetaha zaścienka viedajuć, što ŭ ich tvorycca… Žyvuć jany vielmi arhanizavana, adzin druhoha nie zdaduć… A ŭ hety čas u ich u lesie apieravaŭ atrad bandytaŭ Bohdana Ivana…”
“Skłali śpisy kamunistaŭ i pałochali ich”
Sa źmiastoŭnaha dakumienta, ahienturnaj daviedki, možna daviedacca, što Biryč i Jeŭstrad słužyli i słužać (!) u Pieršaj Biełaruskaj Bryhadzie, a adnačasova źjaŭlajucca ahientami polskaj vyviedki. Jany źbirajuć źviestki ab stanoviščy ŭ paviecie, kolkaści i raźmierkavańni čyrvonych. Jany, kali vieryć danosu, skłali śpisy kamunistaŭ i pałochali ich viartańniem palakaŭ.
Na samoj spravie Piotra słužyŭ ŭ vyviedcy Słuckaha pałka pad kiraŭnictvam Jaŭhiena Reŭta. Jašče da rašeńnia Rady Słuččyny pra arhanizacyju vojska BNR, jon u svaich miaścinach kłapaciŭsia ab farmavańni ŭzbrojenych atradaŭ, jakija stali asnovaj dvuch pałkoŭ -- Słuckaha i Hrozaŭskaha.
Adnaviaskoŭcy byli ŭdziačnyja Jeŭstradu za zastupnictva pierad polskaj uładaju. Cikava, što ŭ Słucku Piotra pačynaŭ słužyć ŭ karavulnaj rocie, dzie, darečy, pad kiraŭnictvam Ramanoviča prachodzili słužbu i budučy kiraŭnik paŭstańnia Pavał Žaŭryd, i Alaksandr Markievič, kapternamus Słuckaha pałka i šmat chto jašče z budučych paŭstancaŭ. Tam, chutčej za ŭsie, Jeŭstrad i praniksia idejami paŭstancaŭ.
Fatalnaja Paraska
Rasprava ź niepryjemnymi susiedziami rukami novaj ułady -- źjava pa tych časach niaredkaja.
Jakija pryčyny mieŭ danosčyk, kab pisać u “orhany”?Było heta žadańnie novaj viaskovaj viarchuški zaśviedčyć čyrvonaj uładzie svaju addanaść? Ci, moža, sproba adpomścić tym, chto varoža staviŭsia da jaho, pradstaŭnika savietaŭ, raniej? A mo sardečnaja intryha?
Bo staršynia ź simpatyjaj pahladaŭ na Parasku Biryč, 27-hadovuju samotnuju viaskovuju pryhažuniu, jakaja mieła va “ŭchažorach” Bohdanavaha siabruka, Michasia Biryča.
Z danosaŭ vynikaje, što viedaŭ staršynia niašmat. Asnoŭnaj krynicaj infarmacyi, vidać, byli ŭsio taja ž Paraska Biryč dy staršynioŭskaja fantazija. Tym nie mienš, sprava zakruciłasia...
Słabaść ułady
U pačatku 1920-ch savieckaja ŭłada ŭ Biełarusi była słabaja.
Da byłych udzielnikaŭ paŭstańnia stavilisia pabłažliva -- inakš, treba było b aryštavać dobruju pałovu maładych mužčyn pavieta. Zvyčajna ź ich prosta brali hrašovaje spahnańnie.Navat u siaredzinie 1920-ch, kali balšaviki adčuli, što pieramahajuć, i pačali pakazalnyja pracesy nad słučakami, sud abmiažoŭvałasia nievialikimi terminami.
Tamu dziŭna, što chłopcaŭ spaścih taki trahičny los. Mahčyma, u spravie ich vykryćcia i aryštu vialikuju rolu adyhrała nastojlivaść staršyni, jaki pahražaŭ načalniku DOPRa, što i na jaho daniasie słuckim čekistam, kali Biryč i Jeŭstrad nie buduć uziaty pad vartu.
Aryšty
15 žniŭnia ŭ lesie pobač z Apaminami byŭ aryštavany Michaś Biryč. U vieraśni byŭ zatrymany Piotra Jeŭstrad. Była raspačata sprava i suprać ich svajakoŭ. Sakretnamu supracoŭniku pamiežnaha adzialeńnia №4 Zachodniaha frontu, niejkamu Viktaru Švarcu, byŭ vydadzieny ordar na vobšuk i aryšt Cimafieja Biryča, baćki Michasia, jaki chavaŭ zbroju dla partyzan.
Aryštu padlahaŭ i Mikałaj Kazak, viadomy na ŭsiu akruhu partyzan ź vioski Jeŭličy. Ale jamu ŭdałosia paźbiehnuć zatrymańnia, jaho słava nieŭłoŭnaha bajevika jaščie doŭha kaciłasia pa navakolnych vioskach.
Na voli zastavaŭsia Ivan Bohdan. Jaho siamja była represavanaja, majomaść pieradadzienaja ŭ “komkraschoz”, baćkoŭ vysłali ŭ Archanhielsk... Adździeł Bohdana jašče peŭny čas apieravaŭ u rodnych miaścinach.Dalejšy los bratoŭ pakul nieviadomy.
Darečy, pastanovu z abvinavačańniem u bandytyźmie Ivana i Mitrafana Bohdanaŭ padpisaŭ načalnik Słuckaha palitbiuro (savieckaha karnaha orhanu) Bakijeŭ. Jość źviestki, što dla padaŭleńnia Słuckaha paŭstańnia vykarystoŭvalisia tak zvanyja intiernacyjanalnyja bryhada. Kitajcy byli, čamu b nie być i synu kyrhyz-kajsackich stepaŭ?
Biryč nie vytrymaŭ
Ludziej sialanskaj supolnaści źviazvali roznaha kštałtu suviazi -- svajackija, siabroŭskija, pryjaznyja i varožyja, viertykali i harynzantali adnosin. Tamu nie dziva, što načalnik kryminalnaha vyšuku, niechta Maskalenka, dapamoh Bohdanu i inšym zdabyć dakumienty dla viartańnia ŭ rodnuju viosku. A
śledčy pa spravie Piotry Jeŭstrada, niechta Jakubovič, papiaredziŭ chłapca, što jaho siabra Michaś Biryč nie vytrymaŭ vyprabavańniaŭ i pierad tym, jak skončyć žyćcio samahubstvam (jon paviesiŭsia u słuckaj turmie), zaśviedčyŭ, što Jeŭstrad byŭ razam ź im “u bandzie”...
Dyj ci samahubstva heta było?
Śledstva staranna abvinavačvała Biryča ŭ jaŭrejskich pahromach u Vyźnie, Makranach, Moračy, Mahilnie – z hvałtam i rabunkami. Ci vieryć u heta?Staršynia ŭ danosie spasyłaŭsia na apoviad Paraski Biryč. Ale na dopycie žančyna pakaža, što ničoha nie viedaje kankretna, tolki čuła razmovu kachanka-paŭstanca ź jaho baćkam.
Dyj navošta rabavać? Bohdany i Biryčy byli ludźmi dastatkova zamožnymi. A sialanie z dastatkam mieli pavahu da čužoj ułasnaści.
Da taho ž
nazvanyja vioski -- miescy, dzie adbylisia ŭzbrojenyja sutyčki z adździełami Čyrvonaj armii. Kali b słuckija paŭstancy prajavili tady choć najmienšy antysiemityzm, balšavickaja prapahanda raźniesła b heta na paŭśvietu.
Usio ž u hetaj trahičnaj historyi zastajecca šmat niajasnaha. Niama navat fota jaje hierojaŭ, šyrejšych bijahrafičnych źviestak.
Zapoŭnić prabieły my zdolejem, kali źjavicca volny dostup da archivaŭ KDB. Mahčyma tam, u zasakrečanych papkach, lažać adkazy na pytańni, jak zahinuŭ Michaś Biryč i kudy dalej pavioŭ los bratoŭ Bohdanaŭ.
