Na Pakroŭ Baharodzicy ŭ Vialejcy ŭ Zali vystavaŭ uračystaj imprezaju adkryłasia ekspazycyja tvoraŭ Alesia Puškina. Ułasna, vialejski dzień pačaŭsia dla mastaka ź liturhii ŭ tutejšaj carkvie.Chałodny j ciomny imžysty byŭ viečar za aknom, a na vystavie — poŭna haściej. Žurnalisty j mytniki, biznesoŭcy j čynavienstva, medyki j muzejščyki ź Vialejki, Maładečna, ź Miadzielščyny j Astravieččyny sabralisia tut.Vypadkovym minakam zvonku, daliboh, mahło padacca, što ŭ zali adbyvajecca siamiejnaja ŭračystaść. Niazmušanaja hamana, žarty, kvietki, muzyka. Dzieci z baćkami... U śviatočnych uborach. Akurat na toj samy dzień prypała sioleta śviatkavańnie Dnia maci.
Partret maci, napisany Alesiem Puškinym jašče ŭ 80-ja, adkryvaje vystavu. Pad im — ćmiany šery fatazdymak savieckaha žaŭniera, z mudrahielistymi arabeskami podpisu. Hetak davierliva j dalikatna mastak uvodzić nas u svoj realny śviet, znajomiačy z ułasnym žyćciapisam. Tak, hety chudziuščy sałdacik z aŭhanskaha fota — sam Puškin. A maci jahonaja — hetaja prostaja kabieta ŭ kołazvarocie chatnich kłopataŭ, u balučych turbotach i niespakoi za svajho syna.
Pobač — słavutaje pałatno «Los majho baćki», cełaja prypavieść pra žyćcio biełarusa XX stahodździa. Brud, kroŭ, pot.
Pamiž partretami maci j baćki — aŭtapartret «Plener u Biełarusi», napisany ŭ 2000 h. Huliver u ramantyčnym ubory, vakoł jakoha ŭvichajecca stafaž z maleńkich čałaviečkaŭ — milicyjantaŭ, pažarnych, raziavak. Ad pačatku ekspazycyja pabudavanaja hetkim čynam, što pierad hledačom mastak paŭstaje jak pryvatnaja asoba z kankretnaj čałaviečaj bijahrafijaj.
Da hetych troch tvoraŭ sensava dałučajecca j «Naradžeńnie viasny» — vialikaje pałatno, pryśviečanaje viciebskamu peryjadu ŭ žyćci j tvorčaści Puškina. Naradžeńnie maleńkaje dziaŭčynki ŭ pramieńni śviatła, ciepłyni j dabryni. Vakoł jaje mandorły — kalaž z architektury j architektonaŭ, partretaŭ siabroŭ i paplečnikaŭ. Uspamin pra samyja cikavyja j radasnyja časy svabody j niezaležnaści.
U nastupnaj častcy vystavy — liryčnyja naturmorty z elementami pejzažu. Całkam zrazumiełyja j aptymistyčnyja. Pukaty blask šklanoha posudu, biarozaŭ, pładoŭ i kapiažu. Tolki ŭ adnym z naturmortaŭ, niby litaralnym pierakładam z francuskaje, hučyć rasstrelny załp. Tam daloka, u vierbałozie la raki. Hetaja padkazka padrychtoŭvaje hledača da centralnaje častki ekspazycyi, dzie zhrupavanyja pałotny hramadzka-palityčnaha źmiestu, svojeasablivyja plakaty dla siabie, jak vuzielčyki na ŭspamin, — «Pad rasiejskimi botami», «Čyrvony zamok», «Strata». Ale hetyja dydaktyčnyja, apaviadalnyja tvory — nia ŭvieś Puškin. Abapał — intymnyja partrety siabroŭ i siabrovak, praściackija pejzažy, biez pretenzijaŭ na štości bolšaje, čym ułasna pejzažy, i navat dalikatna napisany ŭ ikanapisnaj maniery partret Śviatoje Dabraviernaje kniazioŭny Safii Słuckaj.
Hledačy na ŭłasnyja vočy atrymali mahčymaść pierakanacca, što freski ŭ Mahiloŭskaj katedry j rośpisy ŭ Babroŭskaj carkvie — maštabnyja relihijnyja tvory, zroblenyja ŭ najlepšych nacyjanalnych tradycyjach. I chvaravity ažyjataž vakoł ich zusim marny, pradyktavany adno vykrutasami «hieneralnaje linii» ŭładaŭ, što stvaryli atmasferu «asobnaha mierkavańnia». Ale minaje čas, i ŭžo dapytlivyja hledačy pytajucca ŭ mastaka, što ž heta za siužet i što za persony vyjaŭlenyja ŭ kupale kaścielnaje kaplicy. Ale j paśla padrabiaznaha tłumačeńnia jany paciskajuć plačyma j nia mohuć zrazumieć, ź jakoje takoje nahody hety vybitny tvor najnoŭšaha biełaruskaha mastactva pa-raniejšamu zaviešany radnom ad vačej ludzkich.
Mnohija tvory Alesia Puškina ŭžo zažyli ŭłasnym žyćciom, niezaležnym ad stvaralnika. Tak adbyłosia z žyvapisam u pamianionych bažnicach. Toje ž stała z abrazom Śviatoha Jazapata Kunceviča ŭ Połacku, pierad jakim ciapier molacca mnichi-ŭnijaty j pahladzieć jaki ščaścić ciapier nia kožnamu. Hetaksama, nat nia viedajučy imia mastaka, vierniki molacca siarod jahonych vitražoŭ u kaściole Jana Chryściciela, što ŭ mienskaj Sierabrancy.
Hetak stałasia j z tym samym ściaham, pałatnom «Ź minuŭščyny», što mastak napisaŭ svajoj ułasnaj kryvioju. Niekali hetaje skryvaŭlenaje pałatno torhała za samyja nervy, viaredziła prostyja matornyja pačućci, jak refleksija na vonkavuju źmienu palityčnych abstavinaŭ. Niejak zacierłasia ŭ pamiaci, što hety tvor byŭ stvorany ažno ŭ 1989 h. Siońnia nat samy ščyry hladač nie daje viery, što heta j nasamreč kroŭ. Rychtyk jak Tamaš-niaviernik... Choć ty dazvol im zaleźci palcami ŭ ciopłuju ranu.
Ale j mastak siońnia sam spakojna hladzić na svaju daŭno zapiekłuju kroŭ. A asabliva cikaŭnym moža j raspavieści technalohiju hetkaha žyvapisu. Źmianiłasia bahata čaho i ŭ samoha mastaka, i ŭ jahonaj krainie. Niaźmiennym zastaŭsia sens jahonaha kryvavaha pryčaścia, što jon prapanavaŭ suplamieńnikam: kab pieramahčy vorahaŭ, najpierš treba pieramahčy ŭłasnuju słabaść.
Pałatno «Ź minuŭščyny» taksama ekspanujecca hetymi dniami ŭ Vialejcy. Jano ŭklučanaje ŭ asobny sehment vystavy, što ŭdała skłaŭsia ŭ susiedniaj, mienšaj zali. Tamaka ž ekspanujecca nizka «Biełaruski rezystans», a taksama tvor «Pamiaci zmaharoŭ», pryśviečany hierojam paŭstańnia 1863 h. Zamiest farbaŭ Puškin raźmiaściŭ na pałatnie... kamieńnie, što ćmiana j chałodna bliščyć u štučnym śviatle maleńkaje zali. Usie hetyja tvory abjadnanyja adnym padstavovym kamertonam — achviarnaj kryvioju. Dla padtrymańnia hetaje idei byli raźviešanyja navat «skryvaŭlenyja» bialutkija binty. U ich spavivach čytalisia runy, jakimi napisanaje pałatno našaha nacyjanalnaha ściahu. Zaklučnaja častka ekspazycyi ŭjaŭlaje saboju aŭtaryju pamiaci palehłych za Biełaruś.
Na hetaj vialikaj vystavie Puškin prademanstravaŭ usie etapy svaje tvorčaści ad siaredziny 80-ch da siońnia. Tut jość i filihranny, suchavata-hrafičny žyvapis, i sakavity malunak kalarovym ałoŭkam, i elementy instalacyjaŭ, i elehičnyja pejzažy ŭ duchu neaprymityvizmu. Pobač — tonkija kampilacyi ŭ histaryčnych stylach i ŭdarnyja pavodle svajoj ekspresii karciny-plakaty.
Ale najpierš na imprezie adkryćcia pierad publikaju źjaviŭsia sam Puškin. Nie bažavolny prarok u viaryhach i nie zuchavaty pravakatar u botach, a maestra ŭ naviutkim smokinhu ź jadvabnym miatlikam bruśničnaha koleru. Jahonaja hodnaść i ŭpeŭnienaść, vidać, byli najbolšym adkryćciom dla ludziej, što zvykła davali hetamu tvorcu acenku pavodle «medyjnaha» imidžu. Hetak u niepasrednaj hutarcy z samymi roznymi ludźmi naradžaŭsia novy vobraz Alaksandra Puškina.
Puškin dakładna viedaje, što robić i navošta. Jon — adnaznačna cełasnaja asoba j mastak ź vialikim tvorčym darobkam. Niechta z usiaho zapomnić na ŭsio žyćcio adno jahonuju kałamašku hnoju dla Łukašenki, a niechta — śvietłyja vobliki jahonych śviatych, niechta pakivaje hałavoju pierad bieła-kryvavaj «...Minuŭščynaj», a niechta ŭpieršyniu daviedajecca pra ziemlaka Janku Filistoviča, rodam ź Vialejščyny. Kožnamu svajo.
Hetaja vystava — samy bujny prajekt mastaka apošnich hadoŭ, raźmieščany ŭ najlepšaj zali Vialejki, — stała mahčymaju dziakujučy vysiłkam siabroŭ mastaka, siamji vialejskich daktaroŭ Iryny j Mikałaja Ścieburakaŭ, zahadčycy Zali imia Silvanoviča Valanciny Łapko, dyrektarki Vialejskaha muzeju Volhi Kołasavaj, ale najpierš Alesia Jurkojcia, krajaznaŭca j hramadzkaha dziejača, jaki zdoleŭ źvieści hetych ludziej razam. Ułady nie zaminali. A ludzi spryjali. Toje, što ciapier niemahčyma ŭ Miensku, całkam mahčyma ŭ inšych miescach pa ŭsioj Biełarusi. Vyhladaje, što j siarod siońniašniaje palityčnaje tvani jość miescy, dzie my možam pacisnuć adno adnamu ruki.
A Vilenščyna, u honar jakoje Aleś Puškin namalavaŭ byŭ svoj abraz «Maci Božaje Vastrabramskaje», iznoŭ čakaje jaho. Hetymi vychodnymi jaho buduć vitać siabry na Astravieččynie. Tamaka zaviaršajucca ŭračystaści, pryśviečanyja pamiaci Janki Byliny. Da 130-hodździa hetaha vybitnaha dziejača Biełaruščyny, paeta j ksiandza ŭletku tamaka adbyŭsia vialiki plener, vynikam jakoha stała j vystava, što prachodzić hetymi dniami ŭ Astraŭcy. Mienavita partret Janki Byliny j jość samym novym tvoram Alesia Puškina. A ciapier mastaka čakaje novaja praca — uznaŭleńnie abrazoŭ u staraśvieckim kaściole, što ŭ Michališkach nad Vialloju. Vyhladaje, vilenski peryjad Puškina praciahvajecca.
Siarhiej Chareŭski,Vialejka—Miensk.
Fota Siarhieja Hłoby
