Taksama — heta spojler dakumientalnaj stužki, źniataj Uładzimiram i Volhaj Kołas, jakaja źjavicca naprykancy maja. Razam my praviali ŭ Danii tydzień. Heta dziasiatki sustreč va ŭniviersitetach, nacyjanalnaj škole kino, ustanovie niefarmalnaj vyšejšaj adukacyi, typovym studenckim internacie, asacyjacyi dackich univiersitetaŭ, ministerstvie adukacyi i dackim parłamiencie — falkiecinhie.
Kapienhahienski univiersitet. Fota: wikimedia.org
Kiravańnie
Mušu rasčaravać šmatlikich nośbitaŭ ujaŭleńniaŭ pra toje, što «tam», značyć na Zachadzie, rektaraŭ vybirajuć. U Danii, prynamsi, nie. Da 1968 hoda rektaraŭ pryznačaŭ karol ci karaleva. Na chvali ahulnajeŭrapiejskich studenckich buntaŭ dackaja akademičnaja supolnaść damahłasia samakiravańnia: rektaraŭ stali vybirać vykładčyki i studenty.
«Razhuł demakratyi» spyniła reforma 2003 hoda. U adpaviednaści z ducham niealibieralnaha mieniedžmientu była pazyčanaja amierykanskaja sistema — usia ŭłada va ŭniviersitecie naležyć kiroŭnaj radzie. U skład jaje uvachodziać pradstaŭniki vykładčykaŭ, studentaŭ i supracoŭnikaŭ, ale bolšaść składajuć byłyja palityki i biźniesmieny, to bok, asoby z suviaziami. Rada pryznačaje rektara, a jon, adpaviedna, usiu astatniuju akademičnuju viertykal. Rašeńnie rady zaćviardžaje ministr adukacyi. Ale heta — farmalnaść. Rektar, zvyčajna, viadomy vučony, vykonvaje z bolšaha pradstaŭničyja funkcyi. Niepasredna kiravańniem zajmajecca prafiesijny mieniedžar. Jak nam padałosia, vykładčyki nie da kanca źmirylisia z skasavańniem «respubliki intelektuałaŭ», biurakraty — naadvarot, ale sistema pracuje paśpiachova.
Na sustrečy ŭ Ministerstvie adukacyi ja zadaŭ pytańnie ab hiendarnym bałansie siarod rektaraŭ. U adkaz čynoŭnica skazała davoli złosna (vidać ich užo dastali hetym pytańniem): «A nijakaha bałansu» (heta značyć, što ŭsie rektary — mužyki). I dalej: «Hałoŭnaje — heta prafiesijnyja jakaści, a nie hiendarnaja prynaležnaść». Ščyra kažučy, ja byŭ u šoku: navat u našaj patryarchatnaj realnaści za heta parvali b na častki.
Finansavańnie
U Danii ŭsiaho vosiem univiersitetaŭ. Usie jany dziaržaŭnyja. U ich vučycca 150 tys. studentaŭ i pracuje 35 tys. vykładčykaŭ. Dla paraŭnańnia ŭ Biełarusi 54 ustanovy vyšejšaj adukacyi, kala 300 tys. studentaŭ i 21 tysiača vykładčykaŭ. (Nasielnictva Biełarusi 9,4 młn, a Danii — 5,8 młn.) Da reformy 2003 hoda univiersitetaŭ u Danii było ŭdvaja bolš. Abjadnańnie dazvoliła istotna źnizić vydatki na kiravańnie. Usie dackija ŭniviersitety atrymlivajuć 4-ch hadovy dziaržaŭny biudžet. Vykanańnie pilna adsočvajecca ministerstvam. Asnoŭnyja pakazčyki paśpiachovaści: adsieŭ studentaŭ i, asabliva, paśpiachovaść pracaŭładkavańnia vypusknikoŭ (uzrovień biespracoŭja). «Pad razdaču» ŭ apošnija hady trapili humanitaryi, jakim znajści pracu zaŭsiody składana: im finansavańnie skaračajuć na 2% u hod. Na sistemu vyšejšaj adukacyi Danija vydatkoŭvaje sumu roŭnuju 3,2 młrd. dołaraŭ: heta 1—1,2% ad VUPu. Dla paraŭnańnia, Biełaruś — kala 0,5% ad VUPu, abo 0,26 młrd.
IT-univiersitet u Kapienhahienie. Fota: wikimedia.org
Rejtynhi
Dackaja sistema vyšejšaj adukacyi ŭvachodzić ŭ piaciorku najbolš paśpiachovych u śviecie. Siem z vaśmi dackich univiersitetaŭ rehularna traplajuć u tysiaču lepšych, zhodna z rejtynham THE (Times Higher Education). Pry hetym Kapienhahienski zajmaje 116 pazicyju, Archuski — 123, Dacki techničny ŭniviersitet — 163, Ałborhski— 194. Dla paraŭnańnia, najlepšy ŭ Rasii Maskoŭski dziaržaŭny ŭniviersitet — tolki na 199 miescy, a adziny ź Biełarusi BDU zajmaje pazicyju pa-za miežami pieršaj tysiačy.
Rejtynhi ŭličvajuć u pieršuju čarhu navukovyja dasiahnieńni, publikacyi ŭ prestyžnych časopisach, uzrovień cytavańnia. Vysokija pazicyi dackich univiersitetaŭ zabiaśpiečany tym, što mienavita ŭ ich skancentravanaja bolšaja častka navukoŭcaŭ. Na daśledavańni vydatkoŭvajecca zvyš pałovy (53%!) univiersiteckich biudžetaŭ. Pra stanovišča navuki ŭ ajčynnych univiersitetach u hetym kantekście lepš i nie pačynać razmovu — jano navat nie druharadnaje. Ale pakul heta nie zrazumiejuć našy čynoŭniki ad adukacyi, rejtynhi biełaruskich univiersitetaŭ buduć tolki paharšacca.
Studenty
Navučańnie va ŭniviersitetach dla hramadzian Danii biaspłatnaje. Kožny student atrymlivaje dapamohu ad dziaržavy, jak nam kazali, nievialikija hrošy, ŭ pamiery, roŭnym 730 jeŭra ŭ miesiac. Aproč hetaha možna jašče ŭziać pazyku ŭ pamiery da 400 jeŭra na miesiac i vypłačvać jaje pa zakančeńni. Internat kaštuje 300. Cykł navučańnia — 5 hod (3 hady bakałaŭryjatu i 2— mahistratury). Maksimalnaja kolkaść aŭdytornych zaniatkaŭ na tydzień— 12 hadzin. Astatniaje — praca ŭ biblijatecy. Studenckaje samakiravańnie sapraŭdy mocnaje. U Kapienhahienskim univiersitecie nam raspaviali jak studenty nie dazvolili nealibieralnaj administracyi zvolnić bolšuju častku biblijatekaraŭ. Va ŭniviersitetach šmat prastory addajecca pad tusovačnyja placoŭki, u tym liku studenckija kaviarni. Košty dla studentaŭ razy ŭ dva nižejšyja za haradskija. Jak nam padałosia, studenckaje asiarodździe mocna palityzavanaje. Pry hetym, pa tradycyi, humanitaryi bolš schilnyja da levych pohladaŭ, jurysty — da kansiervatyŭnych. A ŭ Roskilskim univiersitecie ŭbačyli šmat marksistskich płakataŭ, što zaklikali budavać sacyjalizm. Cikava, kali ŭ toje, što ŭ Danii, ź biaspłatnaj miedycynaj, nie sacyjalizm, dyk heta što? Darečy, patencyjalnyja budaŭniki śvietłaj budučyni čamuści amal vyklučna karystajucca buržuaznymi Apple MACami.
Mova navučańnia
Vykładańnie paŭsiul na dackaj movie. Kolkaść prahram na anhielskaj limitavanaja i skaračajecca. Ale anhielskaj ŭsie, i studenty i vykładčyki, vałodajuć daskanała. Śpiecyjalna jaje va ŭniviersitetach nie vučać. Hetuju prablemu całkam vyrašaje škoła, dzie, jak nam kazali, zaniatki anhielskaj — kožny dzień. Z toj nahody, što heta tak zvanaja hłobiš, z narmatyŭnym vymaŭleńniem i hramatykaj, kamunikacyja z datčanami vielmi kamfortnaja. Va ŭniviersiteckaj kniharni bolš za pałova knih z Brytanii i Amieryki. U biblijatecy — taksama. Asablivaj pahrozy dackaj movie ad hetaha dvuchmoŭja sami datčanie nie adčuvajuć. Adzinaje, u dackaj Škole kino skardzilisia na cisk kulturnaha impieryjalizmu ŭ śfiery dakumientalistyki: biudžety amierykanskich stužak niedasiahalnyja dla datčan.
Zamiežnyja studenty
Zamiežnikaŭ va ŭniviersitetach nie tak i šmat. Konkurs siarod ich — da 200 čałaviek na miesca. I ŭsie jany pavinny zasvoić dackuju movu da pastupleńnia. Patrabavańni da ich takija ž, jak da datčan. To bok, takich prablem, jakija majuć našy vykładčyki z peŭnaj častkaj kitajcaŭ ci turkmienaŭ, tut niama. Studenty ź Jeŭraźviazu vučacca biaspłatna (košty kampiensujuć ich urady), a astatnija płaciać i niemała. Ale ich uniosak ŭ biudžet univiersitetaŭ niaznačny. Tamu adličeńnie zamiežnika za niepaśpiachovaść nie jość prablemaj.
Vykładčyki
Arnie Bro, prafiesar Dackaj škoły kino.
Majo pytańnie da vykładčykaŭ Roskilskaha ŭniviersiteta: «Ci źjaŭlajecca praca prafiesara ŭniviersiteta prestyžnaj»— vyklikała vybuch sarkastyčnaha rohatu. «Ja skončyła hety ŭniviersitet i adzinaja z hrupy zastałasia tut pracavać, — adkazała vykładčyca, — astatnija ŭ materyjalnym płanie dasiahnuli bolšaha». Siaredniaja nahruzka nie nadta vialikaja — da 6 hadzin na tydzień. Ale možna vybirać čym bolej zajmacca: vykładańniem ci daśledavańniami. Skažam, 75% — vykładańnie, astatniaje — navuka, ci naadvarot. Niahledziačy na skasavańnie «respubliki intelektuałaŭ», akademičnyja svabody niedatykalnaja: univiersitety i vykładčyki sami vyznačajuć što vykładać i jak. A nijakich spuščanych ministerstvam «typovych vučebnych płanaŭ» ci «uzornych prahram pa pradmietu» tut nie isnuje. U Roskilskim univiersitecie, naprykład, vykładańnie zasnavanaje na vykanańni kalektyŭnych prajektaŭ, studenty tut vyznačajucca z budučaj śpiecyjalnaściu tolki naprykancy pieršaha hoda navučańnia. Na dalikatnaje pytańnie pra zarobki vykładčyki adkazali, što jany adpaviadajuć siarednim u krainie. Heta značyć: paśla vypłaty padatkaŭ — kala 2700 jeŭra ŭ miesiac. Kab ujavić, što heta značyć u našych realijach, hetuju sumu možna śmieła dzialić napałam, ci nie na bolej, bo košty ŭ Danii šalonyja.
«Abščaha»
Adno z samych mocnych uražańniaŭ — znajomstva z zahadčykam studenckaha internatu, byłym rektaram politechničnaha ŭniviersiteta, byłym staršynioj asacyjacyi ŭniviersitetaŭ, prafiesaram Chansam Jiensienam. A nijakim daŭnšyftinham dla piensijaniera heta nie ličycca. Sama «abščaha» jak typovaja naša: błočnaja sistema z ahulnaj kuchniaj na paviersie, daŭno nie ramantavanaja (ale čystaja) i z pacham pryharełaj ježy. Istotnyja adroźnieńni: dva piŭnych bary ź simpatyčnymi koštami dla studentaŭ. Raźlik prosty: niachaj žychary tusujucca tut, čym buduć badziacca dzie-niebudź u horadzie.
Dadatkovaja adukacyja
Biente Chahiełund, rektar Narodnaha univiersiteta.
Narodny univiersitet u Kapienhahienie — typovaja LLL (life long learning) ŭstanova adukacyi. Kala 1/4 finansavańnia daje dziaržava, plus da hetaha dziaržaŭnyja ŭniviersitety abaviazanyja pradstaŭlać aŭdytoryi biaspłatna. Astatniaje — apłačvajuć słuchačy (kala 130 jeŭra ŭ miesiac). Da 80% słuchačoŭ — asoby starejšyja za 60 hod. Samyja papularnyja kursy — historyja mastactva, suśvietnaja historyja, astranomija. Za hod univiersitet daje viedy 15 tysiačam słuchačoŭ. Nievierahodna, ale administratyŭny štat pry hetym składaje usiaho 6 čałaviek!
Falkiecinh
«Našy hałoŭnyja prablemy, — kaža siabra parłamientu Chryścijan Juchł, — heta hłabalnaje paciapleńnie i sacyjalnaja niaroŭnaść». Dziŭna, dackaja enierhietyka adna z samych čystych u śviecie, pakazčyk indeksa GINI — treci ŭ śviecie. «Ale ŭ nas niama prablem z vyšejšaj adukacyjaj, — praciahvaje Juchł, — jana adna z najlepšych u śviecie». Voś z hetym ciažka nie pahadzicca.
