U śniežni ŭ kniharniach pavinna źjavicca kniha «Hary Poter i Fiłasofski kamień» — upieršyniu na biełaruskaj movie. Tut.by sustreŭsia ź pierakładčycaj Alenaj Piatrovič, kab daviedacca, jak rychtavałasia kniha i čaho čakać amataram čaroŭnaj sahi Džoan Roŭlinh.
Alena Piatrovič pierakładaje z polskaj, ukrainskaj i anhlijskaj. Dziakujučy joj my možam paznajomicca z tvorami Ryšarda Kapuścinskaha, Artura Konan Dojła dy inšych na biełaruskaj movie. Sioleta Alena skončyła pierakład pieršaj knihi znakamitaj sahi pra Hary Potera i siabroŭ.
My parazmaŭlali pra ciažkaści pierakładu, lubimych hierojaŭ i pieršyja niehatyŭnyja kamientary.
«Usim adrazu dahadzić niemahčyma»
— Ci jość užo ŭ Hary Potera vokładka? I ci možna havaryć pra toje, chto mienavita vydaje knihu?
— Knihu rychtuje da druku vydaviectva «Januškievič». Spravu z vokładkaj vyrašaje taksama jano. Ja pakul nie viedaju, ci buduć malavać dla biełaruskaha vydańnia admysłovuju vokładku — heta składanyja spravy, jakija tyčacca finansaŭ i pravaŭładańnia, ja ŭ heta asabliva nie ŭnikała.
— Pytańnie, jakoje adrazu prychodzić da hałavy z nahody pierakładaŭ Potera, źviazanaje z Maryjaj Śpivak, toj samaj pierakładčycaj, jakaja dała ruskamoŭnym čytačam Dumbldora, Valdiemorta i Bacildu Žukpuk. Ja jašče nie bačyła amataraŭ sahi, jakija b uchvalili takuju aklimatyzacyju nazvaŭ u movie pierakładu. Reakcyja na interpretacyju była dosyć adnastajnaj i žorstkaj. Ci dumali vy pra heta padčas svajho pierakładu?
— Ja čałaviek nie toje kab vielmi śmieły i samaŭpeŭnieny, tamu napačatku zaŭsiody dumaju pra niehatyŭnyja reakcyi. Ja vyrašyła dla siabie, što paśla vychadu knihi nie budu čytać kamientary pad navinami pra jaje. Mianie cikavić mierkavańnie tych, chto moža razvažać pra pierakład z ekśpiertnaj pazicyi, ad inšaha ja chacieła b trymacca na dystancyi. Z nahody svajho papiaredniaha intervju, dzie ja štości skazała pra elfaŭ, užo była krytyka: u kamientarach pisali, što sa mnoj usio zrazumieła, bo treba było pierakłaści hetaje słova jak «chochlik». Mnie nie padajecca darečnym pošuk samaha blizkaha adpaviednika hetaj mifałahičnaj istoty ŭ biełaruskaj kultury, bo heta ŭsio roŭna budzie inšaja istota, nie taja, pra jakuju pisała Roŭlinh.
— Maryi Śpivak navat pahražali zabojstvam za jaje pierakład…
— Ale ludzi zvyčajna bolš śmiełyja ŭ internecie, tamu za fizičnuju biaśpieku ja nie chvalujusia.
«Mnie daŭno chaciełasia zrabić hety pierakład, ale ideja była na miažy z fantastykaj»
— Pierakład Maryi Śpivak vyjšaŭ adnosna niadaŭna — u 2014 hodzie. Bolšaść čytačoŭ znajomaja z «Hary Poteram» praź pierakłady vydaviectva «Rosmen», zroblenyja kalektyvam pierakładčykaŭ pačynajučy z 2000 hoda. Ale rosmenaŭski pierakład, jaki lubiać mnohija, daloki ad ideału z punktu hledžańnia adpaviednaści aryhinału. To bok biełaruski pierakład moža stać jakasnym pieraadkryćciom knihi dla jaje amataraŭ. Vy b raili pieračytać «Hary Potera» pa-biełarusku?
— Kaniešnie, ja raju čytać biełaruski pierakład. Ja ŭpeŭnienaja, što da jaho buduć pretenzii, ale tak zaŭsiody zdarajecca z knihami, jakija vielmi lubiać. U kožnaha svaje mierkavańnie nakont taho, jakoj stratehii pierakładu lepiej prytrymlivacca, tamu usim adrazu dahadzić niemahčyma. Tym bolš što pierakładčyk «Hary Potera» pracuje ź niaprostym materyjałam: u knizie šmat havoračych imionaŭ, proźviščaŭ i nazvaŭ i niekatoryja ź ich u kantekście dadajuć mahčymaść inšaha sensu, z hetym źviazanyja nieparazumieńni i žarty. Pry hetym nielha prosta abiełarusić usie imiony.
— Z movaj jakoha hieroja vam było ciažej pracavać?
— Chahryd! Była spakusa prymusić jaho razmaŭlać na trasiancy, ale hetaje rašeńnie vielmi prostaje i niedarečnaje. Trasianka — heta našaja historyja, i kanceptualna heta krychu inšaja reč. Najlepšaj stratehijaj u našym kantekście mnie zdajecca vykarystańnie niejkich elemientaŭ dyjalektnaha maŭleńnia.
— A ci lohka budzie čytać knihu tym, chto mała sutykajecca ź biełaruskaj movaj?
— Ja nie imknułasia ŭstavić u tekst jak maha bolej redkaŭžyvalnych słovaŭ, kab urazić čytača bahaćciem biełaruskaj movy. Kali ź niekalkich sinonimaŭ ja i abirała bolš składany, to rabiła heta niačasta i tak, kab sens słova razumieŭsia z kanteksta. Ja aryjentavałasia na školnuju movu, na toje, što knihu buduć čytać dzieci, u tym liku ruskamoŭnyja, znajomyja z knihami na biełaruskaj movie tolki pa školnaj prahramie.
— Vy daŭno maryli pierakłaści «Hary Potera», ale doŭhi čas heta padavałasia niemahčymym. Čamu? Ci sprabavali raniej damovicca z pravaŭładalnikami pra vychad knihi? Što pieraškadžała?
— Tak, mnie daŭno chaciełasia zrabić hety pierakład, ale ideja była na miažy z fantastykaj — tamu ja navat nie pačała šukać knihi na movie aryhinała. Siabry mianie padšturchoŭvali troški. Naprykład, pierakładčyk Siarž Miadźviedzieŭ pryvioz z Łondana ŭsie častki i skazaŭ: «Pasprabuj, ty ž chočaš». Užo nie viedaju, jak jon ucisnuŭ hetyja knižki ŭ valizu, ale hety krok mnie nasamreč dapamoh.
Kali paŭtary hady tamu ŭ pavietry załunali čutki pra toje, što Andrej Januškievič płanuje vydać «Hary Potera», ja sama pajšła da jaho i nachabna prapanavała pierakłaści. Nie viedaju, ci sprabavali biełaruskija vydaviectvy raniej atrymać pravy na «Hary Potera». Mahu skazać tolki, što niedzie ŭ siaredzinie ci kancy nulavych bačyła dva pierakłady pieršaj knihi, ale jany rabilisia biez dazvołu pravaŭładalnikaŭ i nie raspaŭsiudžvalisia masava.
— Što vy adčuli, kali pierakład byŭ pačaty? Kultavaja dla niekalkich pakaleńniaŭ kniha — heta ŭsio ž asablivaja praca ŭ sensie mahčymaha rezanansu, upłyvu, vodhuku?
— Kali ja pačała pierakład, to jašče nie viedała, ci budzie jon nadrukavany. Praces zaćviardžeńnia pierakładčyka byŭ doŭhim, kančatkovaje rašeńnie prymałasia nie biełaruskim bokam, a brytanskim vydaviectvam Bloomsbury, jakoje vałodaje pravami na knihu. Kali maju kandydaturu ŭchvalili, ja pierakłała ŭžo pałovu knihi. Paśla taho, jak ja aficyjna stała pierakładčycaj, sapraŭdy źjaviłasia adčuvańnie padziei, takoje: ja sapraŭdy heta rablu! A da hetaha ja prosta pierakładała, z asałodaj, ale bieź niejkaha asablivaha adčuvańnia.
— Ci nie było strašna, što raptam usio sarviecca i rukapis pryjdziecca pakłaści ŭ stoł?
— Ja atrymlivała radaść ad hetaj pracy, u mianie byŭ na jaje čas, i ja nie adčuvała, što adbudziecca niejkaja trahiedyja, kali raptam mnie skažuć nie. Andrej Januškievič usio kazaŭ mnie: «Alena, nie pierakładajcie pakul što, ja ž nie zmahu vam zapłacić, kali vas nie zaćvierdziać». Ja adkazvała: «Tak, ja razumieju, ale mnie radasna». U tym, što tyčycca intelektualnaha raźvićcia i spaznańnia novaha, nie moža iści havorka pra daremnaść niejkaj pracy. Ty ž robiš jaje ŭ tym liku z saboj, unutry siabie, na karyść ułasnaha rostu.
«Ja nie chacieła abiełarušvać «Hary Potera»
— Vy ŭpieršyniu pračytali knihi pra «Hary Potera» u 26 hod. Vierahodna, vašyja adčuvańni ad knihi mocna adroźnivajucca ad adčuvańniaŭ tych, chto pačynaŭ čytańnie ŭ dziacinstvie. Dla vas pry pierakładzie heta chutčej pieravaha ci pieraškoda? Ci dapamahaje poźniaje čytańnie vybudavać dystancyju pamiž saboj i pracaj, nie adčuvać dziciačaha zachapleńnia, nie dumać kožnuju chvilinu: boža, ja pierakładaju «Hary Potera»?
— Heta fraza čas ad času hučyć! Ale tak, ja schilnaja dumać, što poźniaje čytańnie — heta moj bonus. Moža, kali b ja pračytała knihi raniej, to staviłasia b da ich tak, što pierakładčyckaja praca nie była b mahčymaja. Moža, ja b pa-inšamu zrazumieła historyju, nie ŭbačyła b tam šmatlikich detalaŭ i sensaŭ, zastaparyłasia na niejkim pieršym, dziciačym usprymańni knihi. Samaje kaštoŭnaje ŭ «Hary Potery» dla mianie — toje, što hety tvor jak pazł, darosłamu cikava ŭ im raźbiracca. Mnie padabajecca nazirać, jak detal pierachodzić z adnoj knihi ŭ inšuju, jak historyi, jakija znachodziacca nie na piarednim płanie i mohuć zabycca pry niaŭvažlivym čytańni, utvarajuć dadatkovy sens.
— Kali viarnucca da historyi z pravaŭładalnikam… Nakolki składanym byŭ praces pieramovaŭ? Jakoha pierakładčyka šukali?
— Praces byŭ vielmi surjozny. Mahčyma, nivodnaja kniha ŭ Biełarusi nie vychodziła z takim mnostvam damovaŭ. Ja nie mahu kamunikavać z Bloomsbury naŭprost — usie spravy vyrašajucca praz vydaviectva «Januškievič». Praź ich ja dasyłała navat cv. Samym vialikim pytańniem z maim cv było toje, što ŭ mianie niama takoha pierakłada z anhlijskaj, jaki b vyjšaŭ asobnaj knihaj. Ale moj PhD i ŭdzieł u mižnarodnych pierakładčyckich mierapryjemstvach, mabyć, pakazali, što ja zrablu hetuju pracu.
— Pravaŭładalniki, nakolki ja viedaju, nakiravali vam šerah pytańniaŭ paśla. Byli siarod ich cikavyja, niečakanyja ci śmiešnyja? Ci było składana na ich adkazvać?
— Śmiešnych dakładna nie było. Dy i niečakanych taksama. Mianie zapytali akurat pra łakalizacyju nazvaŭ i imionaŭ: ci źbirajusia ja pierakładać proźviščy vykładčykaŭ, nazvy fakultetaŭ i samoj škoły. Asobnaje pytańnie tyčyłasia zaklonaŭ: ci budu ja pierakładać łacinskija vyrazy? Ja nie viedała, jaki adkaz spadabajecca Bloomsbury i padvysić maje šancy stać pierakładčycaj, tamu adkazała česna.
Na maju dumku, pierakład nazvaŭ nie idzie tvoram na karyść, tamu što my žyviem u śviecie, dzie jość inšyja kultury, i vyvučać ich — narmalna. Kali ja ŭ dziacinstvie čytała anhlijskija kazki i sutykałasia ź imionami, stravami i źjavami, jakich u maim paŭsiadzionnym žyćci nie było, ničoha strašnaha nie zdarałasia. Tamu ja nie chacieła abiełarušvać «Hary Potera». Olivier Vud nie stanie Olivieram Dubam. Vyklučeńnie — kali proźvišča ci nazva ŭ niejkim kantekście ŭstupajuć u značnuju hulniu słovaŭ, bieź pieradačy jakoj cełaja scena nie budzie zrazumiełaj. U mianie pierakładzienyja niekalki proźviščaŭ mienavita pa hetaj pryčynie (jakija — pakul nie skažu).
U «rosmenaŭskim» varyjancie niešta pierakładajecca, niešta — nie, pryčym z kantekstam heta nie źviazana. Naprykład, pierakładzienyja dva fakultety z čatyroch. Pa jakoj łohicy heta adbyłosia?
Maja pazicyja — maksimalna dakładna adlustravać aryhinał. Kali tam niejtralny nazoŭnik, nie treba ŭ pierakładzie davać emacyjna afarbavany. Nie treba dapisvać epitetaŭ, kab uzmacnić uražańnie. Nie treba, tym bolš, dadavać ad siabie paru skazaŭ, kab zrabić niejki sens bolš bačnym.
Džoan Roŭlinh pisała dla toj ža ŭzrostavaj hrupy, i nie treba padychodzić da hetaj hrupy jak da tych, chto nie zdolny čytać. Takim hrašyć zhadany «Rosmen»: u ruskamoŭnaj knizie źjavilisia cełyja kavałki tekstu, jakoha ŭ aryhinale nie było. I jon ci nahniataje pačućci tam, dzie ich dastatkova, ci tłumačyć toje, što i biez tłumačeńniaŭ zrazumieła. I mova hierojaŭ nie zaŭsiody adpaviadaje situacyi. Samy śmiešny i pakazalny momant u pierakładzie druhoj knihi źviazany mienavita z hetym.
Finał, Hary Poter sustrakajeca z Tomam Redłam i daznajecca, što Redł padstaviŭ Chahryda. I ŭ rospačy dvanaccacihadovy chłopčyk vydaje: «Tak, značit, ty voźvieł na nieho napraślinu, da?»
— A ci cikavicca pierakładam na biełaruskuju sama aŭtarka Džoan Roŭlinh? Ci varta čakać ad jaje, naprykład, pradmovy da biełaruskaha vydańnia?
— Roŭlinh u kamunikacyi pra pierakład nie było — usio tolki praz vydaviectva. Pradmovy taksama nie płanujecca.
«Maje lubimyja hieroi — braty Ŭiźli»
— Ci jość u «poteryjanie» miescy, nad jakimi vy płakali?
— Nie. Ja ŭvohule tolki adnojčy płakała nad mastackim tvoram. Heta byŭ «Piter Pen» — vielmi sumnaja dla darosłych historyja.
— Navat Snejp nie rastapiŭ vašaje serca?
— Jość vielmi pašyranaja teoryja, što jon, a nie Hary Poter, sapraŭdny hałoŭny hieroj u hetaj historyi. Navat u častkach, dzie Snejp padajecca złym, jon nievierahodna abajalny i pryciahalny. Ale nie płakała, nie. Nie maja tema. Mnie ciažka siabie ź im suadnosić, kab mocna pieražyvać.
— A jakija momanty ŭ «Hary Potery» dla vas cikavyja?
— Mnie padabajecca adna historyja z čaćviortaj knihi. Tam Hiermijona sprabuje vyzvalić elfaŭ, ale jany nie ŭśviedamlajuć, što pryhniečanyja, i nie aceńvajuć jaje kłopatu.
— Chto ź niehałoŭnych hierojaŭ padabajecca vam bolš za inšych? Chto padajecca niedaacenienym?
— Maje lubimyja hieroi — braty Ŭiźli. Jany niapafasnyja ŭ toj stupieni, u jakoj uvohule mohuć być niapafasnymi hieroi dziciača-padletkavaj historyi pra zmahańnie dabra i zła.
Samy niedaacenieny? Nevił Łanhbotam. Heta nie moj piersanaž u sensie dośviedu i charaktaru, ale jon biezumoŭna cikavy. Usia historyja namiakaje na toje, što hety śmiešny i niedarečny chłopčyk moh by być na miescy Hary — tolki ad Neviła nichto nie čakaŭ hierojskich učynkaŭ, nichto nie viedaŭ pra jaho. Ale ŭ finale mienavita jon dapamoh źniščyć Vałdemorta.
