Endemija
Zachvorvańnie, jakoje rehularna sustrakajecca ŭ peŭnych rehijonach na stabilnym uzroŭni, nazyvajecca endemičnym.
Pry endemii kolkaść vypadkaŭ zachvorvańnia amal nie źmianiajecca. Na praciahu peŭnaha pieryjadu času chvareje prykładna adnolkavaja kolkaść ludziej.
Typovym prykładam endemii źjaŭlajecca malaryja, štohod chvareje pa 300 miljonaŭ čałaviek, albo suchoty. Ci zvyčajny hryp.
Jašče ŭ mai 2020 hoda Suśvietnaja arhanizacyja achovy zdaroŭja pradkazała, što karanavirus moža stać endemičnym virusam. Varyjanty delta i amikron z tych časoŭ pakazali, nakolki adaptyŭnym źjaŭlajecca virus.
Kab pandemija stała endemijaj, nieabchodna, kab dastatkovaja kolkaść ludziej atrymała abaronu ad kavidu, albo z dapamohaj vakcyn, albo pierachvareŭšy. Virus stanie mienš surjoznym, adnak nie źniknie całkam, i nam daviadziecca navučycca ź im žyć.
Epidemija
Padčas epidemii chvaroba chutka i niečakana raspaŭsiudžvajecca ŭ peŭnaj miascovaści.
Kali kolkaść vypadkaŭ zachvorvańnia ŭ hetym kankretnym rehijonie pieravyšaje čakany (endemičny) ŭzrovień, heta nazyvajecca epidemijaj.
Epidemija ŭźnikaje, naprykład, kali źmianiajecca virulentnaść peŭnaha patahiena: virus muciruje i stanovicca bolš zaraznym.
Epidemii taksama mohuć uźnikać, kali chvaroby traplajuć u peŭnuju vobłaść.
Naprykład, u 16 stahodździ jeŭrapiejcy zanieśli ŭ Amieryku vospu. Pakolki karennaje nasielnictva nikoli raniej nie kantaktavała z patahienami, ich imunnaja sistema nie mahła supraćstajać virusu — pačałasia epidemija.
Pandemija
Kali chvaroba raspaŭsiudžvajecca pa mnohich krainach i kantynientach, ekśpierty nazyvajuć jaje pandemijaj.
Heta aznačaje, što paśpiachovaja baraćba z hetym zachvorvańniem zaležyć ad supracoŭnictva pamiž sistemami achovy zdaroŭja roznych krain. Nie zaŭsiody heta aznačaje, što chvaroba vielmi niebiaśpiečnaja abo śmiarotnaja.
Kali chvaroba źjaŭlajecca novaj dla čałavieka, vielmi niešmatlikija ludzi buduć nieŭsprymalnyja da virusa. Pryščepki ŭ hetym vypadku taksama niedastupnyja. Padčas pandemii chvareje vialikaja kolkaść ludziej.
Nakolki niebiaśpiečnaja abo śmiarotnaja chvaroba, zaležyć ad kankretnaha virusa i stanu zdaroŭja čałavieka.
Navat kali ŭ pracentach chvaroba ŭ bolšaści vypadkaŭ biasškodnaja, absalutnaja kolkaść achviar padčas pandemii moža być vielmi vysokaj. Prosta tamu, što vielmi vialikaja kolkaść ludziej zaražana.
Typovym zachvorvańniem, jakoje časam prymaje maštaby pandemii, źjaŭlajecca hryp. Pandemija hrypu 1918 hoda, ispanka, zabrała žyćci ad 25 da 50 miljonaŭ čałaviek — bolš, čym Pieršaja suśvietnaja. Śviny hryp, virus H1N1, taksama vyklikaŭ pandemiju ŭ 2009 hodzie.
Avijapieraloty i hłabalizacyja spryjajuć raspaŭsiudžvańniu pandemij.
Pierachod pandemii ŭ endemiju — dobraja navina?
Kavid moža stać zvyčajnaj siezonnaj chvarobaj, ale nie ŭsio tak prosta.
«Nie abaviazkova, što ŭ nas budzie takaja ž pradkazalnaja karcina, jak z hrypam», — kaža Elefteryjas Miłanakis, doktar miedycynskich navuk.
Isnuje šerah inšych virusaŭ, jakija nie iduć pa padobnaj štohadovaj schiemie, jak u hrypu. Nieviadoma, jak doŭha buduć doŭžycca imunnyja reakcyi asobnych ludziej u budučyni.
Da taho ž, toje, što pandemija stanie endemijaj, nie aznačaje, što kavid stanie niesurjoznym. Ludzi ŭsio adno buduć pamirać, ale nie ŭ takich kolkaściach, i heta stanie bolšaj rucinaj. Stratehija «navučycca žyć z kavidam» aznačaje, u tym liku, prymać surjoznyja miery pa źmiakčeńni nastupstvaŭ.
A što tam z kalektyŭnym imunitetam?
Ci moža ŭsplosk amikrona nablizić śviet da statkavaha imunitetu? Značnaja častka śpiecyjalistaŭ ličyć, što tak. Z prychodam amikrona ludzi pačali čaściej chvareć i čaściej vakcynavacca, adpaviedna, u ich pavialičvajecca naturalny imunitet.
Ale jość i skieptyki, jakija ličać, što virus zanadta chutka źmianiajecca, tamu prahnazavać jahonyja pavodziny niemahčyma. Bolš vyraznaja karcina źjavicca paśla taho, jak chvala amikrona asłabnie.
«Dasiahnieńnie tearetyčnaha paroha, za jakim pieradača spynicca, vierahodna, nierealna, uličvajučy naš vopyt baraćby z pandemijaj», — zajaviŭ doktar Aliŭje le Palen, epidemijołah Suśvietnaj arhanizacyi achovy zdaroŭja (SAAZ).
Jašče adna prablema — nichto nie viedaje, jak buduć vyhladać nastupnyja štamy kavidu, i nakolki jany mohuć być zaraznyja i virulentnyja. Pavolnaje ŭkaranieńnie vakcyn ŭ biednych krainach pavyšaje ryzyku taho, što mohuć źjavicca jašče bolš niebiaśpiečnyja i śmiarotnyja štamy.
Dy i nieviadoma, nakolki tryvałym budzie imunitet. Jak viadoma, z časam kolkaść antycieł źmianšajecca.
Ale navat kali čałaviectva i nie dasiahnie kalektyŭnaha imunitetu, heta nie značyć, što papiaredni imunitet nie daje nijakaj karyści. Zamiest kalektyŭnaha imunitetu mnohija čakajuć, što chvaroba kali i zastaniecca, to stanie mienš surjoznaj.
Jeŭropa mianiaje stratehiju?
Niekatoryja vialikija krainy mianiajuć. U Vialikabrytanii, Francyi, Ispanii i inšych krainach Jeŭropy palityki i niekatoryja ekśpierty ŭ halinie achovy zdaroŭja prasoŭvajuć novy padychod da pandemii, pavodle jakoha chvaroba stanovicca nieadjemnaj častkaj paŭsiadzionnaha žyćcia.
Naprykład, u Ispanii premjer-ministr Pedra Sančes zajaviŭ, što hramadzianam «pryjdziecca navučycca žyć z hetym, jak my heta robim z mnohimi inšymi virusami», i skazaŭ, što krainie varta skarektavać padychod baraćby z kavidam, kab da jaho stavilisia jak da zvyčajnaha hrypu.
Aliŭje Vieran, ministr achovy zdaroŭja Francyi, niadaŭna zajaviŭ, što vysoki ŭzrovień infikavańnia ŭ Francyi i vysoki ŭzrovień vakcynacyi mohuć aznačać, što ciapierašniaja chvala — apošniaja.
«Pakolki COVID stanovicca endemičnym, nam treba budzie zamianić jurydyčnyja patrabavańni paradami i rekamiendacyjami, zaklikajučy ludziej ź virusam być aściarožnymi i ŭvažlivymi ŭ adnosinach da inšych», — skazaŭ brytanski premjer Džonsan.
Prychilniki novaha padychodu adznačajuć, što apošni ŭsplosk zachvorvańnia adroźnivajecca ad pieršych. Ciapier absalutnaja bolšaść ludziej vakcynavanaja, i značna mienšy ŭzrovień špitalizacyi.
«Heta nie moža być nadzvyčajnaj situacyjaj viečna», — skazaŭ Hrem Miedli, prafiesar madelavańnia infiekcyjnych zachvorvańniaŭ u Łondanskaj škole hihijeny i trapičnaj miedycyny, u intervju BBC Radio 4. Jon dadaŭ, što zakančeńnie pandemii, chutčej za ŭsio, adbudziecca paetapna.
Ź inšaha boku, mnohija śpiecyjalisty kažuć, što mianiać padychody da kavidu dačasna, pakolki kali kavid vyjdzie z-pad kantrolu, jon znoŭ moža pierahruzić sistemy achovy zdaroŭja.
Doktar Entani Faŭčy, dyrektar amierykanskaha Nacyjanalnaha instytuta alerhii i infiekcyjnych zachvorvańniaŭ zajaviŭ, što jašče zanadta rana pradkazvać, ci dapamoža amikron pieravieści pandemiju ŭ endemiju, ale jon «budzie spadziavacca, što heta tak».
Dyk kali pandemija piarojdzie ŭ endemiju?
U roznych krainach pa-roznamu. U toj čas jak dźvie traciny ludziej u bahatych krainach atrymali sama mieniej adnu dozu vakcyny, tolki 11% zrabili heta ŭ krainach ź nizkim uzroŭniem dachodu. U Partuhalii, dzie 89% nasielnictva całkam vakcynavana, kavid užo vyhladaje jak endemičnaje zachvorvańnie. U Afrycy kala 85% ludziej jašče nie atrymali nivodnaj dozy. Tam kavid stanie endemijaj paźniej. Ale samaje strašnaje, što ŭ hetych krainach jon moža praciahnuć muciravać.
Čytajcie taksama: Łukašenka zajaviŭ, što pierachvareŭ na amikron. Što jon rabiŭ apošnija dva tydni i što pavinien byŭ rabić
