Napačatku i ŭ siaredzinie 90-ch hadoŭ u Skandynaviju z Uschodniaj Jeŭropy i Rasii pryjazdžała šmat «turystaŭ», jakija ździajśniali drobnyja złačynstvy, a paźniej zarablali sabie na žyćcio, pracujučy na turemnych fiermach. Jak tolki jany pakidali turmu, to adrazu ž maryli, kab iznoŭ tudy viarnucca.
U narviežskaj turmie.
U vyniku ŭ Paŭnočnaj Narviehii ŭsich inšaziemcaŭ za drobnyja złačynstvy adsyłajuć na radzimu. Ale ŭ inšych krainach, naprykład u Šviecyi i Danii, ich vielmi achvotna prymajuć na ŭtrymańnie u turmu. Asabliva kali ludzi ździejśnili surjoznyja złačynstvy. Cikava, što ž moža tak vabić ludziej u skandynaŭskuju turmu?
U turmie jak u hateli
Umovy za kratami spryjajuć całkam narmalnamu žyćciu. Złodziei i machlary siadziać u pakojach dla adnoj, časam čatyroch asob. Kamieraj heta ciažka nazvać. Novych viaźniaŭ zvyčajna sadziać u pakoi dla čatyroch asob (ale heta ŭ Narviehii, bo ŭ šviedskich i dackich turmach usie kamiery dla adnoj asoby).
Čatyrochasabovyja kamiery składajucca z zali, dzie staić televizar, stała i čatyroch kresłaŭ. A ŭ kutach znachodziacca łožki i maleńkija šafki. Kožny taki kutok adździeleny ad zali firankami. Jość svaja prybiralnia.
Kamiera dla adnoj asoby — vielmi śvietły, čysty pakoj. Pamier: prykładna 6-7 kv. mietraŭ. Tam znachodziacca: umyvalnik, televizar, palica dla knižak, draŭlany łožak i dyvanok na padłozie. Kłopat pra čałavieka pierš za ŭsio! Bo navat u turmie jamu imknucca dać maksimalna humannyja ŭmovy, zručnyja dla žyćcia. Asablivy akcent robicca na pryvatnaść. Supracoŭniki turmy nie majuć ani maralnaha, ani jurydyčnaha prava ŭvachodzić u kamieru biez dazvołu «haspadara», kali, kaniečnie, niama važnaj pryčyny.
U Narviehii da 9-j viečara dazvoleny svabodny (biez achovy) vychad u kalidor, kuchniu i pakoj adpačynku. Tut jość tenisnyja i biljardnyja stały, možna hulać u šaški albo šachmaty. Taksama jość vialiki televizar, kamputar, telefonnyja budki, mini-biblijateka i raślinki. Usio jak doma.
Viečaram viaźni mohuć hulać u futboł, zajmacca sportam albo naviedać saunu. U Skandynavii razumiejuć, što nieabchodna stvaryć viaźniam takija ŭmovy, kab ludzi, jakija niekali ŭčynili złačynstva, nie adčuvali siabie izhojami.
Jość asobnyja pakoi dla narkamanaŭ, ałkaholikaŭ i psichična chvorych. U dźviarach niama vočkaŭ, sačyć ci nazirać za viaźniami zabaroniena. Jość taksama nievialikaja krama, dzie možna nabyć usio nieabchodnaje.
Viaźni abaviazany pracavać
Naprykład, u turmie Nerbo, jakaja znachodzicca niedaloka ad čaćviortaha pa pamierach horada Narviehii Stavanhiera, pracoŭny dzień praciahvajecca ad 8.00 da 14.30. Złačyncy pracujuć na samaj vialikaj fiermie ŭ akruzie. Hadujuć zbožža, dahladajuć žyvioł. Nichto za imi nie sočyć, usio na sumleńni viaźnia. Praŭda, da pola i nazad kožnaha viaźnia supravadžaje achova.
Na terytoryi turmy jość pralnia, dzie prymajuć zamovy na prańnie bializny ad vajskovych častak, špitalaŭ, damoŭ dla sastarełych ludziej i inšych ustanoŭ.
U turmie možna atrymać lubuju adukacyju: ad pačatkovaj pa vyšejšuju, albo dobruju śpiecyjalnaść — povara, šafiora i h.d. Kali vučyšsia, to pracavać nie treba. Da taho ž za vučobu jašče i hrošy płaciać. Ale akramia śniadanku, abiedu i viačery za ŭsio inšaje treba płacić: za prahlad televizara, za razmovu pa telefonie. Što vielmi łahična. Heta ž nie adpačynak.
Achoŭnikami ŭ turmach pracujuć jak mužčyny, tak i žančyny. Nijakaj dyskryminacyi. Žančyny mohuć achoŭvać mužčyn i naadvarot. U dackich začynienych turmach (tam dzie ludzi čakajuć rašeńnia suda, a taksama adbyvajuć nievialikija, da šaści miesiacaŭ, terminy) i śledčych izalatarach pavinna być nie mienš 45% žanočaha piersanału, a ŭ adčynienych turmach — 30%.
Ź viaźniami pracujuć psichołahi i vychavacieli
Naprykład u Danii, u Esburhu, jość začynienaja turma. Ludzi tam začynienyja za kratami i nie mohuć vyjści ŭ horad. Spatkańni ź blizkimi abmiežavanyja. A voś u vioscy Skerbek jość turma, adčynienaha typu, jakaja nazyvajecca «Renbiek». Vyhladaje jana tak: vulicy z katedžami, krama, majsterni, karoŭnik, futbolnaje i pole i pole dla holfu, aŭtobusny prypynak. Niama nijakich krataŭ i aharodžaŭ. Adziny minus — utulnyja skandynaŭskija damy začyniajucca a 22.00 i adčyniajucca achoŭnikami a 7-j ranicy. Kali da 22-j viazień nie viartajecca, značyć jon źbieh. I kali trapiš u ruki palicyi, to dalej adbyvać termin pryjdziecca ŭ turmie začynienaha typu.
Śmiarotnaha pakarańnia tut niama. U Šviecyi viazień nie adbyvaje cełaha terminu. Bolšaść adbyvaje tolki dźvie trecija terminu. Paźniej jon stanovicca tolki ŭmoŭna asudžanym i moža narmalna žyć i pracavać.
