Fota: nia_smooth / Instagram
«Niama ni śviatła, ni internetu, ježu hatujuć na vohniščy»
«U mianie jość znajomyja z Čarnihava, jany jeździać pa krainie i vałanciorać: vyvoziać ludziej z haračych kropak, dastaŭlajuć humanitarku, broniekamizelki. Šmat chto ź ich navat nie maje ciapier pracy, i ja pytałasia, jak jany spraŭlajucca ŭ hrašovym płanie. Mnie adkazali, što jany traciać na heta ŭłasnyja źbieražeńni, ale ciapier nielha pa-inšamu, bo zychod vajny zaležyć ad nas usich.
Hetyja znajomyja prapanavali mnie pajechać ź imi ŭ Čarnihaŭ i ŭ siało pad im, kudy ŭvohule nie dajazdžaje humanitarka, razvozić dapamohu i leki. U vyniku prabyła tam try dni.
Pieršaje ŭražańnie? Było strašna čuć tyja historyi, jakija raspaviadajuć ludzi, nie była hatovaja bačyć nastolki raźbity horad. Adna sprava, kali ty čuješ pra vajnu tolki pa navinach, i inšaja — kali bačyš hetyja raźbityja damy, varonki ŭ ziamli i razumieješ realnaść vajny, toje, što jość zabityja ludzi i złamanyja losy.
Było vielmi ciažka ź pieršaha momantu, jak ja tolki apynułasia ŭ pryharadzie Čarnihava. Pabačyła raźbityja škoły, žyłyja damy, prosta ruiny — i adtul, z-pad zavałaŭ, jašče nie dastali ŭsich ludziej. My naviedali siało Kijenka, što znachodzicca kala Čarnihava. Miascovaja fielčarka raskazała mnie, što dźvie balnicy ŭ Kijency byli całkam razburanyja, u miascovaj škole vybityja vokny, u ludziej niama ni śviatła, ni internetu. Ludzi, jakija dapamahajuć nam z humanitarkaj, prosiać spravazdaču pa joj, dyk u Kijency nam prapanavali napisać spravazdaču ad ruki, bo ŭ ich niama mahčymaści niešta nadrukavać.
Ksienija Hładzieńkaja. Fota: nia_smooth / Instagram
Ježu ŭ tym siale hatujuć na vohniščy ci ŭ starych piečach, kali takija jašče zachavalisia ŭ niekaha doma. Była ŭ padvale, dzie pracuje hetaja fielčarka, tudy da jaje prychodziać pacyjenty, jana ich ahladaje. I tam vielmi syra i choładna, dumaju, minusavaja tempieratura, ale ž tam navat łožki stajać, to-bok dziaŭčaty tam śpiać.
Dla mianie samym strašnym za tyja try dni była hutarka z hetaj fielčarkaj z Kijenki i jaje apovied pra toje, jak na jaje vačach u adnaho doktara trapiŭ snarad i jaho razarvała na častki. Kali jana raskazvała heta, jana tak hladzieła na mianie, nibyta ŭsio jašče bačyć toj momant pierad saboj, i vielmi zmahałasia, kab nie zapłakać. Heta čałaviek, jaki bačyŭ stolki śmierciaŭ, i nie maje navat času na toje, kab pasumavać pa hetych ludziach, bo joj treba dapamahać žyvym.
U Kijenku nie dajazdžaje humanitarka, bo spačatku dapamohu viazuć u Čarnihaŭ, ale ž i ŭ Čarnihavie jaje nie chapaje. Mnie raspaviadali, što za dzień da našaha pryjezdu ŭ adzin z čarnihaŭskich dvaroŭ pryvozili humanitarku, i ludzi bilisia za pryharščy rysu.
Tut i dalej — videa z Čarnihava, pradastaŭlenaje surazmoŭcaj
Što da samoha Čarnihava, to razbureńni tam značnyja. Naprykład, kali snarad ulacieŭ u šmatpaviarchovik, to dom apryjory znachodzicca ŭ avaryjnym stanie. My byli kala dzieviacipaviarchovaha doma, dzie pavierchi z 6 pa 9 pačarniełyja, bo ŭ dom trapiŭ snarad. Častka doma prosta vylecieła naskroź, i ŭniz ad jaje idzie treščyna amal da pieršaha paviercha, to-bok dom moža abvalicca ŭ luby momant. I takich damoŭ šmat, šmat dzie vybityja vokny abo spalenaja źniešniaja častka doma, ci na płocie abo na domie dziry ad askołkaŭ snaradaŭ. Askołki ž taksama duža niebiaśpiečnyja, navat kali snarad nie traplaje ŭ dom, askołki prabivajuć ścieny».
«Žančyna stajała ŭ čarzie pa humanitarku siem hadzin»
«U Čarnihavie pracujuć, moža, niekalki aptek i kram, časam možna sustreć pracujučyja bankamaty, ale ž tam byvajuć abmiežavańni — naprykład, nielha źniać bolš za 500 ci 1000 hryvien [56 ci 112 biełaruskich rubloŭ]. Z ulikam taho, jak tam padskočyli ceny, 500 hryvien — heta amal ničoha, navat paŭkiło tušonki kaštuje 130 hryvien.
U horadzie nie chapaje lekaŭ, pryčym zvyčajnych, navat lekaŭ ad pavyšanaha cisku ci dla chvorych na cukrovy dyjabiet. Sustreła dziaŭčynu, jakaja atrymała chimičny apiok, dyk jana nie prosta nie moža źviarnucca ŭ špital pa leki (bo ich tam niama), jana navat nie moža niedzie hetyja leki nabyć, u horadzie prosta ničoha niama.
Praduktaŭ nie chapaje, ich pradajuć ź vialikaj nacenkaj. Bačyła, jak u dvuch mietrach ad mašyny ź biaspłatnaj humanitarkaj ludzi pradajuć cukar pa canie 50 hryvien [5 biełaruskich rubloŭ] za ŭpakoŭku, a krupy i muku pradajuć jašče daražej. Kiłahram duža svojeasablivaha miasa z sałam kaštavaŭ tam 250 hryvien [28 rubloŭ], pačka čypsaŭ — 65 hryvien [7 rubloŭ]. Navat u Kijevie niama takich cen, tym bolš u Čarnihavie, dzie ŭ ludziej niama hrošaj.
Ludzi vychodziać z padvałaŭ, u bolšaści ź ich prablemy ź vierchnimi dychalnymi šlachami, bo ŭ padvałach nie prosta choładna i syra, a jašče i jość ćvil. Ja sama prasiadzieła 9 sutak u biełaruskaj turmie, dzie była ćvil na ścienach, dyk u mianie paśla vyzvaleńnia byŭ branchit, a ludzi siadziać u tych padvałach bolš za miesiac, i nijakich lekaŭ u horadzie ciapier nie kupić.
Palicyju i vajennych ja ŭ horadzie amal nie bačyła. Dumaju, što ciapier usie jany pierakinutyja ŭ miescy, dzie iduć bai, abo na KPP, ale ž sam horad jany nie patrulujuć. Zvyčajnyja ludzi ŭ horadzie jość, praŭda, pabačyć ich možna tolki tady, kali pryvoziać humanitarku. Žančyna z čarhi pa dapamohu raspaviadała mnie, što stajała ŭ toj čarzie 7 hadzin i była daloka nie ŭpeŭnienaja, što ŭ vyniku atrymaje niejkuju humanitarku.
Niejak my pryvieźli ježy adnoj babuli ŭ Čarnihavie, i jana paprasiła nas dapamahčy joj adkryć kansiervy z humanitarki. Adkryvajem — a tam pach i vyhlad francuzskaha syru, ale ž humanitarka nie pavinna być takoj! Dobra, što my heta pabačyli i babula nie źjeła tyja kansiervy. Pytalisia, adkul da jaje trapiła sapsavanaja humanitarka, kaža — nie viedaje, niejkija ludzi prosta pryjechali i razdali karobki z «dapamohaj».
Taja samaja sapsavanaja humanitarka
Tam ža jašče razburyli most, praź jaki raniej možna było trapić u horad. Kali my tudy zajazdžali, na miescy mosta lažali niejkija žaleznyja płaściny, my stajali ŭ čarzie na prajezd niedzie hadzinu. U Čarnihavie amal niama bienzinu, ale ž jon patrebny dla pracy hienierataraŭ. U horadzie prablemy z suviaźziu — jana jość tolki ŭ rajonach, dzie jość śviatło. A voś, naprykład, u domie, dzie ja paru dzion načavała, internetu zusim nie było, mabilnaja suviaź pracavała ź pierabojami».
«Miascovyja biez suviazi nie viedajuć, ci patrebnyja jany niekamu»
«Ludzi nie chočuć źjazdžać z Čarnihava, bo heta ich rodny horad, ich radzima. Čamu jany pavinny źjazdžać? Niachaj, jak jany kažuć, sychodziać rašysty.
Miascovyja raspaviadali mnie, što jany nie viedajuć, ci patrebnyja jany niekamu. Bieź internetu i suviazi nieviadoma, ci pamiataje niechta pra ich, ci pryjduć ich vyratoŭvać. Adna dziaŭčyna mnie raskazała, što jany rabili sabie ježu sa śvinoj muki — prosta źmiešvali jaje z vadoj i niešta hatavali. Dumaju, tak jana nazyvała muku nizkaj jakaści, mahčyma, niešta, čym kormiać žyvioł.
Što da času ŭ abłozie, ludzi raskazvali, jak jany siadzieli ŭ schoviščach. Niechta naadvarot admaŭlaŭsia tudy iści. Sustreła miłuju-miłuju babulu, jakaja nie pajšła ŭ schovišča da svajoj dački, bo vyrašyła nidzie nie chavacca i, kali joj užo čas pamirać, pamierci doma. Čuła historyi pra pył u bunkierach, pra toje, jak tam nie było čym dychać.
Bačyła taksama chłopcaŭ, što byli ŭ ruskim pałonie. Spytała ŭ ich, ci mohuć jany raspavieści svaje historyi na videa, dyk jany adrazu ž zakrylisia. Skazali, što ruskija sałdaty viedajuć ich adrasy i jany, tyja žychary, nie chočuć, kab pa ich znoŭ pryjšli.
Usie, z kim by ja ni hutaryła, paŭtarajuć adnu i tuju ž frazu: samaje strašnaje — heta kali lacić samalot, bo ty nie viedaješ, kudy ŭpadzie bomba. Dziakuj bohu, ja sama nikoli nie čuła, jak latuć hetyja vajennyja samaloty. Spadziajusia, my nikoli nie budziem takoje pieražyvać — situacyju, kali ad ciabie nie zaležyć, pamreš ty abo nie.
Žychary Čarnihava i pryharadaŭ raskazvali pra ruskich roznaje. Ale, dumaju, ahulnym było ich niežadańnie adnosić usiu nacyju tolki na drennych i na dobrych. Ludzi z pryharadaŭ, kudy paśpieli zajści ruskija, kazali, što byli siarod ich i bolš adekvatnyja, i tyja, chto nie pavinien zvacca ludźmi. Ale ž u situacyi, kali navokał vielmi žorstka raspraŭlajucca ź ludźmi, žychary radujucca ŭžo tamu, što ich nie zabili i što ŭ ich nie źnieśli z domu ŭsiu ježu.
Niekatoryja ŭkraincy sprabujuć apraŭdvać ruskich — maŭlaŭ, im zahadali, sami jany, moža, nie pačali b hetaha rabić. Jany raspaviadali, jak ruskija ŭ kancy lutaha ci na pačatku sakavika zavieźli ŭ adno ź sioł humanitarku, ale ž ukraincy jaje nie jeli. Kazali: budu haładać, ale heta jeści nie budu, šmat chto dumaŭ, što ŭ tuju ježu niešta namiašali.
U mianie zachoŭvajecca mierkavańnie, što toje, što tut adbyvajecca — heta nie vajna Rasii suprać Ukrainy, heta baraćba dyktatury suprać demakratyi, i Ukraina zmahajecca za ŭsich nas. Tamu my pavinny dapamahać joj, nakolki heta mahčyma. Padzie kramloŭski režym — aŭtamatam padzie i biełaruski».
«Naša Niva» adnaŭlaje zbor danataŭ — padtrymać prosta
Čytajcie taksama:
«Kramatorsk — heta horad, dzie jany chočuć zamknuć koła». Vajenny ekśpiert — pra taktyku nastupleńnia rasijskich vojskaŭ u najbližejšyja dni
«Šmat paranienych, z adarvanymi kaniečnaściami». Voś što raskazała maci maraka z krejsiera «Maskva», jaki vyžyŭ
