Hladzieŭ fotarepartaž z akcyi biełarusaŭ u suviazi ź litoŭskimi zakanadaŭčymi hulniami i voka začapiłasia za płakat «Biełaruś i Litva — 700 hod razam».
Nie pieršy raz baču hetuju ličbu: u minułym hodzie Uładzimir Ceśler rabiŭ płakat z padobnym mesedžam (jon na vyjavie).
U mianie da hetaj ličby vialikija pytańni. Pa-pieršaje, kali ja pravilna razumieju łohiku aŭtara idei, usio ž nie 700, a 800. 800 hod tamu było ŭtvoranaje VKŁ, jakoje vielmi sproščana možna nazyvać sajuzam litoŭcaŭ i biełarusaŭ.
Ale ładna z hetaj pamyłkaj. Samaja vialikaja prablema jakraz sa spraščeńniem. Čamu pačatak hetaha «razam» adnosiać mienavita da stvareńnia VKŁ?
Tut vielmi važny momant. VKŁ nie dała pačatak niejkamu sajuzu. Chutčej, naadvarot:
VKŁ utvaryłasia, bo na našaj ziamli ciaham stahodździaŭ napracoŭvalisia kantakty pamiž Litvoj i Ruśsiu. Tamu razam my nie 700, a jak minimum 1000 hod. A chutčej za ŭsio, i bolš.
Dalej pytańni da słova «razam». Kali my kažam «razam», to nibyta majem na ŭvazie, što ŭ XIII stahodździ ŭžo byli jany (litoŭcy) i my (ruś), a heta značycca, što my ŭ minułym dakładna i vyklučna ruś.
Ale ž heta nie tak. My nie tolki ruś. I ja nie biaru tut litvinskija teoryi pra słavianstva Litvy. Na pieryjad XIII stahodździa dobraja čverć sučasnaj Biełarusi jašče zasielenaja čyściutkimi niezamutnionymi bałtami. I ŭsie jany ŭ nastupnyja stahodździ pierastajuć być čyściutkimi bałtami nie tamu, što źjechali kudyści, a tamu što słavianizavalisia.
Toje što, Smarhoń, Vilejka i Vałožyn — heta čužoje dla nas u XIII stahodździ? A ŭsia Połaččyna ŭ XI taksama čužaja? Toje ž samaje, tolki sa svajho boku, mohuć spytać i litoŭcy, darečy.
Vychodzić, što i słova «razam», pry ŭsioj zručnaści, nie pasuje. Bo Biełaruś i jość krychu Litva, krychu Ruś. Tamu, kali my kažam, što my razam ź Litvoj, jak Ruś, to ŭsie musiać razumieć, što my takoje ž možam skazać Rusi (Ukrainie), što my razam z Ruśsiu… jak Litva. Niaprosta ŭsio)
Ale i hetaja prablema nie samaja aktualnaja. Za słovam «razam» dla mianie chavajecca adna ź vialikich tajamnic našaj historyi i sučasnaści.
Litva i Ruś razam pabudavali adnu z bujniejšych dziaržaŭ Jeŭropy ad mora da mora, i, navat, kali hety prajekt złamaŭsia, da 1991 hoda žyli pobač u adnoj dziaržavie, chaj i nie svajoj. Heta 1000 hod nabiahaje!
Vychodzić, litoŭcy, pa ŭsich abjektyŭnych pakazčykach, najbližejšy dla biełarusaŭ narod. Najbližejšy, bo za hety čas u nas pavinien byŭ nazapasicca nievierahodny płast kulturnych uzajemaadnosin.
Ale heta pa abjektyŭnych markierach, bo pa subjektyŭnych — u nas nul uzajemaadnosin. Jak u sučasnaści, tak i ŭ histaryčnaj płoskaści — ni dyjalektaŭ, ni aniekdotaŭ, ni zastajałych mifaŭ adzin pra adnaho.
Tut možna šmat pisać, ale voś maleńki, jarki prykład, jaki mnie padajecca darečnym: u apošnim intervju «Žyćcio — Malina» Zianon Stanisłavavič vielmi biezapielacyjna skazaŭ, što Vilnia naša ŭ samym pramym sensie hetaha słova.
Kali b Paźniak skazaŭ niešta takoje pra Biełastok ci Vałyń, to ŭsia ciapierašniaja biełaruskaja supolnaść za miažoj atrymała b prablem ź liškam. I nie ad uładaŭ, a ad hramady.
A voś zajavy pra Vilniu prajšli dosyć niezaŭvažna. Tut, kaniešnie, možna vykazać mierkavańnie, što hetaje intervju pahladzieŭ vypadkova litoŭski prezident i vyrašyŭ prajavić charaktar svaim vieta. Ale pa kamientaryjach pad videa bačna, što litoŭcy da jaho nie duža dajšli.
Karaciej, my adno adnoha nie bačym. Dva narody, jakija skałacili niekali najbujniejšuju dziaržavu Jeŭropy i žyvuć popleč 1000 hod, žyvuć ciapier nie zaŭvažajučy adno adnoha.
Heta niejkaja vialikaja tajamnica dla mianie. I jaje karani chavajucca dzieści ŭ minułym. Nam z hetym «razam» jašče pracavać i pracavać.
Čytajcie taksama:
darečy
a dzie jon?
chvilinačku... jakija dva narody?
letuvisy tut nijakim bokam