Fota: Catholic.by
Źjaŭleńnie siaścior-nazaretanak źviazana z postaćciu biskupa Łazinskaha, jaki naradziŭsia pad Navahrudkam. U revalucyjny 1917 hod jon byŭ pastaŭleny biskupam u adnoŭlenuju Minskuju dyjaceziju, jakaja była skasavanaja ŭ 1869 hodzie, u chutkim časie paśla zdušeńnia paŭstańnia Kalinoŭskaha.
Łazinski zastavaŭsia ŭ Minsku da apošniaha, u 1920 hodzie jaho aryštujuć balšaviki i paśla vyšluć u Polšču, dzie jon uznačalić Pinskuju dyjaceziju, u skład jakoj uvachodziŭ i Navahrudski dekanat.
Biskup Zyhmunt Łazinski, prychilnik biełarusizacyi kaścioła, jaki zaprasiŭ u Navahrudak siaścior-nazaretanak, i Maryja Steła (Adela Mardasievič), jakaja stajała na ich čale. Maryja Steła była adnoj ź dźviuch zahinułych manašak, što pachodzili ź Biełarusi. Fota: Wikimedia Commons
Mienavita pa zaprašeńni pinskaha biskupa pieršyja siostry-nazaretanki prybyli 14 vieraśnia 1929 hoda ŭ Navahrudak. Kanhrehacyju siaścior Sv. Siamji z Nazareta, jak aficyjna zavucca nazaretanki, zasnavała ŭ 1875 hodzie polskaja manaška Franciška Siadliskaja. Nazaretanki viali aktyŭnuju dabračynnuju dziejnaść, pracavali ŭ prytułkach dla sirot, balnicach, škołach i dziciačych sadkach, zajmalisia katechizacyjaj.
Praŭda, u biełaruskim horadzie ich pryniali choładna, ale biskup Łazinski zahadaŭ im «Navahrudak nie pakidać, trymacca na svajoj varcie! Heta Božaja Vola i maja». Svoj nakaz u Navahrudak napisała i Hienieralnaja ihumieńnia Ordena, u jakim zaklikała «advažna prajści praz usie vyprabavańni, bo vialikija spravy tam adbuducca», što ciapier usprymajecca jak praroctva.
Siostry atrymali pad svaju apieku adnoŭleny i nanoŭ aśviečany Farny kaścioł, jaki stajaŭ začynienym z časoŭ apošniaha paŭstańnia. Užo ŭ vieraśni 1930 hoda jany adkryli pačatkovuju škołu, a praź niekalki miesiacaŭ i siaredniuju. Praz try hady zaniatki pačalisia ŭžo ŭ novym draŭlanym budynku, jaki zachavaŭsia da našaha času pa vulicy 1 Maja, pa inšy bok ad kaścioła.
Navahrudskija siostry-nazaretanki
Paśla dałučeńnia Zachodniaj Biełarusi da BSSR pačałasia baraćba z relihijaj. Balšaviki zabaranili nazaretankam nasić manaskaje adzieńnie, tak zvanyja chabity, i supolna žyć u klaštary. Farny kaścioł byŭ u ich adabrany i pieratvorany ŭ mahazin haspadarčych tavaraŭ. Siostram u hety momant adnosna paščaściła, bo mnohija duchoŭnyja asoby byli aryštavanyja i skončyli žyćcio pakutnickaj śmierciu, a jany navat mieli mahčymaść sustrakacca, ale tolki padčas Śviatoj Imšy i nabaženstvaŭ.
Draŭlany klaštar nazaretanak zachavaŭsia da našaha času na inšym baku vulicy ad Fary. I choć jaho historyja źviazana jak z achviaraj siaścior, tak i z padziejami Chałakosta, jon pakul pad achovu nie ŭziaty. Fota: Google
U 1941 hodzie Navahrudak byŭ akupavany niadaŭnim savieckim sajuźnikam — nacysckaj Hiermanijaj. Niamieckija ŭłady ŭ raźliku na narodnyja simpatyi paśla balšavickaha pryhniotu dazvolili adradzić duchoŭnaje žyćcio na akupavanych terytoryjach, bieśpieraškodna ździajśniać bohasłužeńni i adnaŭlać adabranyja kamunistami śviatyni. Navahrudskija nazaretanki znoŭ apranulisia ŭ chabity i viarnulisia da supolnaha žyćcia ŭ svaim klaštary.
Ale nacysty adrazu pačali i represii suprać jaŭrejskaha nasielnictva horada. Užo 26 lipienia 1941 hoda na haradskoj płoščy pakazalna rasstralali 52 čałaviek. U kancy hoda niepracazdolnym zahadali sabracca ŭ žanočym klaštary na vuł. 3 Maja. Tych, chto pryjšoŭ da klaštara, vyvozili da vioski Skrydlova, dzie pa aficyjnych padlikach było rasstralana ad 4 000 da 5 100 jaŭrejaŭ.
1500 adabranych jaŭrejaŭ pasialili ŭ hieta. Z sakavika siudy ž pačali zvozić jaŭrejaŭ z navakolnych miastečak, u vyniku tut akazałasia ŭžo 5000 čałaviek.
Jaŭrejski partyzanski atrad bratoŭ Bielskich, jaki dziejničaŭ u Nalibockaj puščy, uźnik dziakujučy tym, chto zdoleŭ biehčy z Navahrudskaha hieta. Ale tysiačam jaŭrejaŭ, što zastalisia ŭ horadzie, nichto ŭžo dapamahčy nie zmoh. Fota: Navahrudski historyka-krajaznaŭčy muziej
Užo ŭ krasaviku 1942 hoda pačalisia ŭcioki z hieta. U susiedniaj Nalibockaj puščy ŭletku byŭ stvorany znakamity jaŭrejski partyzanski atrad bratoŭ Bielskich, jaki za košt tych, chto źbieh z Navahrudskaha hieta, vyras da 250 čałaviek. Vosieńniu 1942 hoda atrad Bielskich pačaŭ bajavuju dziejnaść i zavajavaŭ aŭtarytet siarod partyzan, z hetym atradam źviazany nadziei na vyratavańnie bolšaści viaźniaŭ hieta. Ale bolšaść jaŭrejaŭ rasstralajuć u toj ža čas, reštu — u pačatku 1943 hoda, kali likvidujuć hieta.
Mocnym byŭ u hetym rehijonie i polski partyzanski ruch. 19 červienia 1943 hoda padpolnaja Armija Krajova, čyje mahiły ciapier vyniščaje režym Łukašenki, praviała svaju samuju maštabnuju apieracyju, u vyniku jakoj zachapiła miastečka Ivianiec, jaki raźmiaščaŭsia pa inšy bok Nalibockaj puščy ad Navahrudka, i raźbiła tamtejšy niamiecki harnizon. Ad 100 da 200 supracoŭnikaŭ Biełaruskaj dapamožnaj palicyi dobraachvotna pierajšli na bok polskaha atrada. Partyzany paśla apieracyi adyšli ŭ pušču, dzie błakavali hałoŭnuju darohu, jakaja prachodziła praź jaje — haściniec Minsk — Navahrudak.
Partyzany, schoplenyja niemcami, padčas apieracyi «Hierman». Fota: Wikimedia Commons
Źviestki ab Ivianieckim paŭstańni šyroka pranieślisia pa Navahrudčynie i surjozna zaniepakoili niamieckaje kamandavańnie. Akupanty vyrašyli luboj canoj likvidavać partyzanskija bazy ŭ Nalibockaj puščy.
Z hetaj metaj byli zadziejničany surjoznyja siły ŭ pamiery da 60 tysiač sałdat i palicajaŭ, z padtrymkaj avijacyi, artyleryi i braniravanaj techniki. Karnaj apieracyjaj pad nazvaj «Hierman», asabista kiravaŭ Načalnik SS i palicyi ŭ Biełarusi, bryhadenfiurar Kurt fon Hotbierh.
U chodzie apieracyi niamieckija vojski spalili bolš za 60 biełaruskich viosak i zabili 4280 mirnych ludziej. Metaj represij stali, u pryvatnaści, mužčyny i chłopčyki, jakich ličyli pamočnikami partyzanaŭ abo členami ich siemjaŭ. Ich rasstrelvali, viešali, spalvali žyŭcom ci adpraŭlali na abarončyja raboty na ŭschodnim froncie, dzie ŭ bolšaści vypadkaŭ jany źnikli bieź śledu. Na prymusovyja raboty ŭ treci Rejch vyvieźli ad 20 da 25 tysiač čałaviek, u t.ł. bolš za 4 tysiačy dziaciej.
Nie abyšła nacysckaja pomsta i Navahrudak. Chvala aryštaŭ nakryła horad u noč z 17 na 18 lipienia 1943 hoda. Pa padazreńni ŭ suviazi z Armijaj Krajovaj hiestapaŭcy zachapili tady kala 120 čałaviek, baćkoŭ i členaŭ katalickich siemjaŭ, kab rasstralać ich. Pahroza śmierci navisła i nad adzinym u navakolli ksiandzom Alaksandram Ziankievičam, imia jakoha było ŭ hiestapaŭskich śpisach.
Farny kaścioł u Navahrudku, jakim apiekavalisia siostry-nazaretanki i dzie jany ŭrešcie znajšli apošni spačyn.
Maryja Steła (śvieckaje imia Adela Mardasievič), jakaja stajała na čale miascovych nazaretanak, prapanavała niamieckim akupacyjnym uładam zamianić saboj aryštavanych mirnych žycharoŭ i ksiandza. Kamisar Navahrudka, niemiec Traŭb, atrymaŭ zhodu svajho načalstva ŭ Minsku adpravić na prymusovyja pracy ŭ Hiermaniju asudžanych na śmierć mirnych žycharoŭ, bo aryšty pravodzilisia hiestapa ŭ jaho adsutnaść. Vyvaz na pracy adbyŭsia 24 lipienia, niekatorych aryštavanych adpuścili.
31 lipienia 1943 hoda Maryja Steła atrymała ad hiestapa vusny prykaz pryjści ŭviečary ŭ 19:30 u kamisaryjat razam ź siostrami. 11 siaścior pryjšli i, paśla dźviuch hadzin znachodžańnia ŭ kamisaryjacie, ich pad kanvojem vyvieli i pasadzili ŭ hruzavik, a potym vyvieźli za horad. Praŭda, raptam viarnuli nazad. Apošniuju noč siostry praviali ŭ padvale budynka kamisaryjata.
U niadzielu 1 žniŭnia 1943 hoda na śvitańni siaścior vyvieźli i rasstralali ŭ nievialikim biarozava-chvajovym Bataroŭskim lesie za piać kiłamietraŭ ad Navahrudka. Ale ŭsie vyviezienyja na prymusovyja pracy žychary horada, dziakujučy ich achviary, pieražyli vajnu.
Kryž na miescy rasstrełu siaścior-nazaretanak. Fota: Catholic.by
Pieražyła hetu noč i adna z nazaretanak, siastra Małhažata Banaś, jakaja pracavała tady ŭ špitali. Pierad tym, jak siostry pajšli ŭ hiestapa, nastajacielnica zahadała joj iści ŭ klaštar i pakłapacicca pra kaścioł i ksiandza. Paśla vyzvaleńnia Biełarusi jana razam ź siostrami ź Vilni damahłasia ekshumacyi ciełaŭ zabitych. Pavodle śviedčańniaŭ inšaj manaški, jakaja ŭdzielničała ŭ ekshumacyi, niechta z navahrudskich siaścior, miarkujučy pa pastavach, moh być zakapany žyŭcom. Cieły pierapachavali 19 sakavika 1945 hoda pobač z Farnym kaściołam, abrady pravodziŭ toj samy vyratavany ksiondz Ziankievič.
Paśla vyjezdu śviatara ŭ Polšču siastra Małhažata zastałasia ŭ Navahrudku adna i ažno da svajoj śmierci ŭ 1966 hoda dahladała kaścioł i mahiłu. Kab nie dapuścić zakryćcia śviatyni, jana arhanizavała ŭ niadzieli i śviaty nabaženstvy bieź śviatara.
Źviestki pra śviataść i pakutnictva siaścior zachoŭvalisia ŭ supolnaści i pašyralisia siarod vučniaŭ navahrudskaj škoły. Ich namahańniami padzieja była ŭšanavana pamiatnymi doškami ŭ hienieralnym domie ŭ Rymie i ŭ kaściole siaścior u Varšavie.
Sarkafah siaścior-nazaretanak u kaplicy Farnaha kaścioła. Fota: Wikimedia Commons
U 1991 hoda ŭ Varšavie raspačaŭsia bieatyfikacyjny praces siaścior. Uletku taho ž hoda adbyłosia pieraniasieńnie pareštak u sarkafah u bakavoj kaplicy kala ałtara Maci Božaj Navahrudskaj u Farnym kaściole. 5 sakavika 2000 hoda Rymski Papa Jan Pavieł II pryličyŭ Adelu Mardasievič i jaje paplečnic da liku błažennych. U 2002 hodzie pačałasia bieatyfikacyja i siastry Małhažaty Banaś, čyje pareštki ŭ červieni nastupnaha hoda byli pieraniesieny ź miascovych mohiłak da sarkafaha siaścior.
Sioleta, kali spaŭniajecca 80 hadoŭ z momantu źniščeńnia 11 siaścior-nazaretanak, jak paviedamlaje sajt Catholic.by, pamiatnyja ŭračystaści adbuducca ŭviečary 31 lipienia ŭ Bataroŭskim lesie, jaki staŭ miescam zahibieli, i praciahnucca ŭ Farnym kaściole da imšy ŭ 4:30 nastupnaha dnia — prykładnaha času rasstrełu siaścior.
Fota: Catholic.by
Aficyjny biełaruski režym, padniaŭšy kampaniju pa rasśledavańni «hienacydu biełaruskaha naroda», jakaja pryzvanaja nie stolki znajści i pakarać vinavatych, ušanavać pamiać pra achviar, kolki ačarnić palityčnych praciŭnikaŭ i raspalić varožaść da dziaržaŭ Jeŭrasajuza, viadoma, abminie hetuju niazručnuju padzieju.
Jana nie ŭpisvajecca ŭ siońniašniuju rytoryku varožaści da ŭsiaho, što vychodzić pa-za miežy prasaviecka-rusafilskaj ideałohii. Achviarami i hierojami mohuć być tolki prychilniki savieckaha režymu, a ŭsie niazhodnyja ź im — heta pamahatyja nacystaŭ, navat kali addali žyćci ŭ supraćdziejańni im. Mienavita pa takoj łohicy vyniščajecca pamiać pra bajcoŭ Armii Krajovaj, vyniščajecca pamiać pra biełaruskich dziejačaŭ, jakija zastavalisia ŭ akupacyi.
I sprava ŭšanavańnia duchoŭnaha podźvihu siaścior-nazaretanak zastaniecca spravaj vyklučna Katalickaha Kaścioła, jaki ciapier i sam ciarpić ad pieraśledu.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Čytacie taksama:
U Navahradku pastavili kałonu sa skulpturaj śviatoha zastupnika horada
Papa Francišak nazvaŭ hetu biełaruskuju žančynu śviatoj. Raskazvajem, chto heta
Nuncyj Ante Jozič pravioŭ inaŭhuracyju Apostalskaj administratury dla hreka-katolikaŭ u Biełarusi
