Stalinski teror 1930-ch hadoŭ byŭ šmathranny. Adnačasova z masavymi rasstrełami i masavymi asudžeńniami na praciahłyja terminy ŭ HUŁAHu praktykavałasia i masavaje asudžeńnie na adnosna karotkija terminy źniavoleńnia za niaznačnyja pravinnaści. Adnym z «narodnych» artykułaŭ 1930-ch hadoŭ byŭ artykuł 93 («Niapłata padatkaŭ») KK BSSR.
Usie pryviedzienyja nižej prykłady ŭziatyja z dakumientaŭ suda 3 učastka horada Mienska. Hety sud sudziŭ pieravažna sialan pryharadnych sielsavietaŭ, što dazvalaje pabačyć asnoŭnuju katehoryju achviar artykuła 93 — sialan-adnaasobnikaŭ, jakich abkładali nievykanalnymi padatkami, kab padarvać haspadarku i prymusić ustupić u kałhas.
U redakcyi 1931 hoda artykuł 93 KK BSSR hučaŭ tak: «a) Niapłata nie ŭpieršyniu paasobnymi hramadzianami va ŭstanoŭleny termin padatkaŭ abo zboraŭ pa abaviazkovamu akładnomu strachavańniu, kali jość mahčymaść zapłacić ich i kali byli pryniaty miery prymusovaha administracyjnaha spahnańnia, vyklikaje — štraf da ŭdziesiaciaronaha raźmieru niezapłačanaha padatku abo zboru, abo papraŭča-pracoŭnyja raboty da adnaho hoda, abo pazbaŭleńnie svabody da troch hod.
b) Złosnaja niapłata padatkaŭ, u tym liku ŭtojvańnie majomaści praź pieravod jaje na čužoje imia abo praz vydaču fiktyŭnych abaviazacielstvaŭ chacia-b i ŭpieršyniu, vyklikaje — štraf da ŭdziesiaciaronaha raźmieru niezapłačanaha padatku, abo pazbaŭleńnie svabody nie mienš, jak na adzin hod biez vysialeńnia abo z vysialeńniem da piaci hod.
Tyja samyja dziejańni, kali jany ŭčynieny kułakami, aprača ŭkazanych mier socyjalnaj abarony, vyklikajuć — kanfiskacyju majomaści».
Dva ŭ adnym
Abvinavačańnie pavodle artykułu 93 KK BSSR zvyčajna spałučałasia z abvinavačańniem pavodle artykułu 94 («nievykanańnie pavinnaściej»), jaki padrabiazna raźbiraŭsia ŭ papiarednim materyjale z hetaj sieryi. Ale byli i vyniatki.
Sudździa Mańko 21 maja 1936 hoda pry zasiadacielach Zapolskim i Šaŭlukievičy i sakratary Ściapurka asudziŭ pavodle artykułaŭ 93 (častka «a») i 94 (častka 2) Vasila Mikitaviča Koŭtuna, adnaasobnika vioski Hlebkavičy (u dakumiencie — Hlebkaŭščyna) Kaładziščanskaha sielsavieta. Koŭtun byŭ «vinavaty» ŭ tym, što nie vypłaciŭ padatak, strachoŭki, samaabkładańni i kultzbor u sumie 1958 rubloŭ 66 kapiejek. Jaho prysudzili da pazbaŭleńnia voli ŭ ahulnych miescach źniavoleńnia na 1 hod i 3 miesiacy.
Prysud sielanin abskardziŭ, i 1 červienia 1936 hoda było vyniesienaje aznačeńnie kasacyjnaj kalehii pa kryminalnych spravach Viarchoŭnaha suda BSSR (staršynia pasiadžeńnia, vierahodna, Zialmanaŭ — nievyrazna napisana ŭ dakumiencie, členy Samojlič i Łuckievič). Pakolki «narodny» sud nie pryvioŭ nivodnaha dokazu złačynstva pa artykule 94 KK BSSR, to pa hetym artykule prysud byŭ admienieny. Było adznačana, što pa artykule 93 (častka «a») prysud «vyniesieny pravilna», ale «abranaja sudom miera pakarańnia niemetazhodna». Pazbaŭleńnie voli było zamienienaje na papraŭčyja pracy ŭ kałonii masavych rabot na hod.
Nakładzienyja na Koŭtuna padatki pieraŭzychodzili tahačasny siaredni hadavy zarobak rabočych pramysłovych pradpryjemstvaŭ. Chutčej za ŭsio, jon nie zmoh by jaho vypłacić, navat kali b pradaŭ usiu haspadarku. Nie dziva, što absurdna vialikija padatki byli im praihnaravanyja — vidać, sielanin da apošniaha spadziavaŭsia, što ŭ čynoŭnikaŭ pieramoža zdarovy sens, i pamier padatku budzie źmienšany.
Za što płacim?
Aprača sielskahaspadarčaha padatku sialanie musili apłacić abaviazkovaje akładnoje strachavańnie budynkaŭ, koniej, bujnoj rahataj žyvioły i pasievaŭ. U 1931 hodzie byŭ praviedzieny adnarazovy zbor na patreby haspadarčaha i kulturnaha budaŭnictva na vioscy, jaki z 1932 hoda pieratvaryŭsia ŭ štohadovy kultzbor. Samaabkładańnie ŭ teoryi było dobraachvotnym — sialanie pavinny byli vyrašyć, ci mohuć i ci chočuć jany zapłacić dadatkovyja padatki svajoj «lubaj sacyjalistyčnaj ajčynie». Ale na praktycy ni pra jakuju dobraachvotnaść i havorki nie było.
U 1930-ja hady sialanie sychodzili ź vioski dy imknulisia pierajści ŭ razrad pramysłovych rabočych. Adnak na praktycy z takich «adychodnikaŭ» usio roŭna patrabavali vykanańnia abaviazkovych pastavak sielhaspradukcyi i nakładali na ich sielskija padatki. Takim čynam, padatak treba było zapłacić dvojčy: padachodny (z zarobku) i sielskahaspadarčy (z haspadarki, navat kali faktyčna jaje nie vioŭ).
Sudździa Mańko pry členach-zasiadacielach Siańkieviču i Charužycy i sakratary Lipinskaj 15 lutaha 1936 hoda razhledzieŭ spravu adnaasobnika pasiołka Ratamka Ratamskaha sielsavieta Kazimira Vikienćjeviča Karpoviča. Karpovič «uparta ŭ praciahu 1935 hoda nie vykonvaŭ dziaržaŭnych abaviazkaŭ, heta značyć nie zapłaciŭ daviedzieny sielhaspadatak na 1935 hod (172 rubli), samaabkładańnia 87 rubloŭ i strachoŭki 19 rubloŭ 67 kapiejek, i z hetaj sumy ničoha nie zapłaciŭ. A taksama nie vykanaŭ miasanarychtoŭku za 1934 hod 50 kiło i 1935 hod 50 kiło. Tłumačeńni padsudnaha Karpoviča ŭ tym, što jon nie moh zapłacić dziaržaŭnyja abaviazki i vykanać miasanarychtoŭku z toj pryčyny, što jon pracavaŭ u Žłobinie i nie znaŭ, jakija abaviazki pierad dziaržavaj vykonvać, ničym nie abhruntavany z toj pryčyny, što žonka jaho ŭvieś čas pražyvała na haspadarcy i dobra viedała ab usich daviedzienych abaviazkach pierad dziaržavaj». Dziejańni Karpoviča byli kvalifikavanyja sudom pa art. 93 (častka «a») i 94 KK BSSR. Jon byŭ asudžany da dvuch hadoŭ pazbaŭleńnia voli ŭ ahulnych miescach źniavoleńnia.
Spravu Karpoviča 20 krasavika 1936 hoda razhledzieła kasacyjnaja kalehija pa kryminalnych spravach Viarchoŭnaha suda BSSR u składzie staršyni Łuckievič i členaŭ Samojlič i Dazorcava. Kalehija vyniesła aznačeńnie, što «pryhavor narsuda pa hetaj spravie vyniesien spraviadliva», i pakinuła jaho ŭ sile.
«Imiem revalucyi»
«Kłasava varožyja elemienty» atrymlivali bolš žorstkija prysudy. 21 maja 1936 hoda sudździa Mańko pry zasiadacielach Zapolskim i Šaŭlukievičy i sakratary Ściapurka asudziŭ pa artykułach 93 i 94 Vasila Buraha, adnaasobnika vioski Michanavičy Kajkaŭskaha sielsavieta. 51-hadovy były sieradniak da revalucyi słužyŭ haradavym u Miensku, za što, vidać, i byŭ pazbaŭleny vybarčaha prava. «U praciahu 1936 hoda kateharyčna admoviŭsia vykonvać usie dziaržaŭnyja abaviazki, […] a taksama nie vypłaciŭ za 1936 hod padatak, samaabkładańnie, strachoŭku i kultzbor. Usiaho dziaržavie nie zapłaciŭ 1041 rubiel 30 kapiejek. Akramia taho, padsudny Bury Vasil u Stachanaŭskuju viasnu kateharyčna admoviŭsia pryniać i pasiejać płan sieva na 1936 hod». Sud prysudziŭ Buraha da dvuch hadoŭ pazbaŭleńnia voli ŭ ahulnych miescach źniavoleńnia i paraziŭ u pravach na 2 hady.
«Hiendernaja roŭnaść» pa-stalinsku
Jak praviła, žančyny byli abvinavačanymi pa artykułach 93 i 94 u tych vypadkach, kali jany ličylisia kiraŭničkami siamiejnych haspadarak. Heta ŭ pieršuju čarhu tyčyłasia ŭdoŭ i raźviedzienych.
23 vieraśnia 1936 hoda sudździa Mańko pry zasiadacielach Paźniaku i Siniaŭskim i sakratary Lipnickaj asudziŭ pa art. 93 (častka «a») i 94 (častka 2) 38-hadovuju Alenu Ivanaŭnu Kaminskuju, adnaasobnicu vioski Michanavičy Kajkaŭskaha sielsavieta. Raźviedzienaja biełaruska mieła na ŭtrymańni troch dziaciej ad 6 da 10 hadoŭ.
Jak ličyŭ sud, jana «ŭparta i sistematyčna nie vykonvaje dziaržaŭnyja abaviazki, h.zn. u praciahu troch hod nie płacić padatki, strachoŭku, samaabkładańnie, nie vykonvaje darožnyja pavinnaści, a taksama ŭ praciahu troch hod kateharyčna admaŭlałasia pryniać i vykanać pasiaŭny płan. Tłumačeńni padsudnaj, što ziamlu ŭ jaje zabrali ŭ kałhas, ničym nie abhruntavany i abvierhnuty śviedkami z toj pryčyny, što ziamlu ŭ jaje ŭziali častkova, 1,26 ha joj davodzicca na praciahu troch hod, ale Kaminskaja kateharyčna absiavać hetuju ziamlu admoviłasia». Sud prysudziŭ Alenu Kaminskuju da pazbaŭleńnia voli ŭ ahulnych miescach źniavoleńnia na paŭtara hady, ale «bieručy pad uvahu, što jana maje 3 dziaciej i što izalavać jaje niemetazhodna, zamianić vyznačanaje pakarańnie ŭmoŭna ŭ praciahu adnaho hoda».
Alena Kaminskaja — adna ź niešmatlikich asobaŭ, jakaja paśpiachova abskardziła sudovaje rašeńnie. Kasacyjnaja kalehija Viarchoŭnaha Suda BSSR 15 studzienia 1937 hoda znajšła, što «pryhavor suda pa hetaj spravie padlahaje admienie i sama sprava spynieńniu». Pa-pieršaje, byli vyjaŭlenyja try pracesualnyja parušeńni: uzbudžeńnie spravy nie było sankcyjanavana prakuroram; sprava nie była pradmietam abmierkavańnia rasparadčaha pasiadžeńnia suda; sud nie mieŭ prava ŭzmacniać mieru pakarańnia Kaminskaj u toj čas, jak pieršy pryhavor narsuda byŭ admienieny Viarchoŭnym Sudom pa jaje kasacyjnaj skarzie (na žal, nieviadoma, jakim byŭ pieršy prysud i pa jakim artykule). Aprača taho, z prykładzienaj da spravy daviedki było bačna, što jašče ŭ 1933 hodzie ziamla ŭ Kaminskaj była «iźjata» i pieradadziena kałhasu, a ŭ jaje karystańni zastałosia tolki 0,3 ha siadziby.
Takim čynam, bačna, što ŭ 1930-ja hady sialanie Biełarusi, jak i astatnich častak SSSR, nie tolki prystasoŭvalisia da kałhasnaj sistemy, ale i supraciŭlalisia joj: da apošniaha zastavalisia ŭ adnaasobnikach, sychodzili pracavać u horad, admaŭlalisia prymać płan pasievu, narešcie, abskardžvali (i časam ź niekatorymi vynikami) drakonaŭskija sudovyja prysudy.
Reabilitacyja? Nieviadoma
Pastanovaj Viarchoŭnaha Savieta Biełarusi ad 6 červienia 1991 hoda «Ab paradku reabilitacyi achviar palityčnych represij 20—80-ch hadoŭ u Respublicy Biełaruś» vyznačaje, što reabilitacyi padlahajuć, siarod inšych, «sialanie, u tym liku pryznanyja kułakami, asudžanyja za niaŭpłatu pavyšanych padatkaŭ i admovu ad vykanańnia pavinnaściej i rabot, jakija majuć ahulnadziaržaŭnaje značeńnie, pa artykule 93 i artykule 94 Kryminalnaha kodeksa BSSR 1928 hoda». Pastanova praciahvaje dziejničać.
Adpaviedna, musili być reabilitavanyja i hieroi hetaj publikacyi. Na žal, pravieryć, ci byli jany reabilitavanyja, u apošni čas stała niemahčyma: Nacyjanalny archiŭ Biełarusi pierastaŭ vydavać infarmacyju z bazy dadzienych «Nieabhruntavana represiravanyja hramadzianie Biełarusi». Dakładniej, prydumana jezuickaja schiema: infarmacyja pa represavanym vydajecca tolki jaho svajakam. Pakolki aŭtar materyjału nie źjaŭlajecca svajakom ani Koŭtunu, ani Karpoviču, ani Kaminskaj, to i źviestki pra ich nie atrymaŭ.
